Dyn anabl yn galw am gyllid personol i gael annibyniaeth

Mae Rhys Bowler am gael cyllideb iechyd personol er mwyn cael mwy o annibyniaeth

Bydd deiseb yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddilyn Lloegr a chyflwyno cyllideb iechyd personol yn cael ei drafod gan bwyllgor y Senedd yr wythnos hon.

Mae'r ymgyrchydd Rhys Bowler, sydd yn byw yn Nhrefforest ger Pontypridd, yn galw am newid y system gyllido er mwyn rhoi mwy o ryddid i bobl fel fe sydd yn byw ag anabledd ac angen gofal.

Yn 33 oed, mae Rhys yn byw â nychdod cyhyrol (muscular dystrophy) - cyflwr lle mae'r cyhyrau yn gwanhau yn raddol gydag amser. Mae'n ddibynnol ar gadair olwyn, yn dibynnu ar beiriant i anadlu a dim ond yn gallu symud ei fys bawd.

Er ei fod angen cymorth gan ofalwyr, mae e'n mynnu ei fod am fyw yn annibynnol. Ar hyn o bryd, mae'n derbyn 104 awr o ofal. Ond mae'n dweud bod hynny'n gadael hyd at bump awr mewn diwrnod lle mae e'n ddiymadferth.

"Os fi moyn mynd mas neu 'neud rhywbeth mor syml â mynd i'r tŷ bach...fi'n methu mynd i'r tŷ bach, fi'n gorfod aros i'r gofalwr nesaf ddod. Fi ddim yn meddwl bod hwnna'n acceptable i fod yn onest," meddai.

'Mae'n rhaid i hyn newid'

Llynedd, fe luniodd Rhys ddeiseb yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddilyn Lloegr a chyflwyno cyllidebau iechyd personol i bobl mewn sefyllfa debyg iddo fe. Yn ôl Rhys, byddai hynny'n rhoi mwy o ryddid iddo fe ddewis pwy a sut fyddai gofal yn cael ei ddarparu.

'Dydw i ddim yn gallu byw 10 mlynedd arall fel hyn,' medd Rhys Bowler

"Mae'r pandemig yma wedi dangos pa mor anodd yw hi i fod yn garcharor yn eich tŷ eich hun."

"Os byddai'r llywodraeth yn rhoi arian fel hyn i fi, there's no end i beth fyddwn i'n gallu neud. Byddwn i'n gallu cael job, falle cael perthynas. Jesd y pethau mae pobl yn cymryd yn ganiatáol."

"Mae'n rhaid i hyn newid. Dydw i ddim yn gallu byw 10 mlynedd arall fel hyn".

'Gwneud penderfyniadau ar fy rhan'

Un arall sydd yn cefnogi galwad Rhys Bowler yw Helen Fincham o Ben-y-bont. Yn 21 oed, cafodd ei pharlysu'n sydyn bum mlynedd yn ôl oherwydd cyflwr iechyd prin transverse myelitis.

'Mae pobl wastad wedi gwneud penderfyniadau ar fy rhan,' medd Helen Fincham

Mae hi bellach â pheth defnydd o'i dwylo a'i breichiau ond mae hi hefyd yn ddibynnol ar gadair olwyn ac angen cymorth gofalwyr i gwblhau tasgau oedd yn arfer dod yn hawdd.

"Gyda chyllideb iechyd personol, allwch chi ddewis beth i wneud o ran eich gofal. Chi sydd yn cael dylunio rhaglen, a phenderfynu sut mae'r arian yn cael ei wario a chael eich llais chi o ran sut mae eich bywyd chi yn cael ei fyw.

"Ond yng Nghymru, er bod pawb yn dweud 'ni'n annog annibyniaeth, mae yn y ddeddf gofal cymdeithasol, ry'n ni am i chi gael dweud eich dweud o ran eich gofal' dw'i erioed wedi cael hynny, mae pobl wedi gwneud penderfyniadau ar fy rhan," meddai.

Edrych ar wahanol opsiynau

Mewn llythyr at gadeirydd y pwyllgor deisebau, dywedodd y Gweinidog Iechyd, Vaughan Gething: "Y disgwyliad clir a diamwys yng Nghymru yw y dylai'r ddarpariaeth o ofal iechyd a gofal cymdeithasol fod yn ddi-dor, yn integredig ac wedi ei bersonoli, mewn modd sydd yn galluogi'r unigolyn i barhau i gael llais a rheolaeth lle bynnag y bydd yn dymuno gwneud hynny.

"Fodd bynnag, fe wyddom, o'r profiadau personol sydd wedi eu rhannu gan Rhys Bowler ac eraill, fod pryderon yn parhau ynghylch gallu pobl i gael llais a rheolaeth dros eu gofal."

Aeth ymlaen i ddweud bod "y llywodraeth wedi ymrwymo i edrych ar wahanol opsiynau sy'n ymwneud â'r rhyngwyneb rhwng gofal iechyd parhaus a thaliadau uniongyrchol".

Mae hefyd wedi estyn cynnig i Rhys Bowler fod yn rhan o weithgor i drafod yr opsiynau posib "unwaith yr ydym wedi adfer digon o'r pandemig i ganiatáu inni ailddechrau ar y gwaith hwn".

Bydd pwyllgor deisebau'r Senedd yn trafod galwad Rhys Bowler fore Mawrth ac mae e'n galw am weithredu ar fyrder:

"Fi ddim moyn bod yn garcharor yn fy nhŷ fy hun. Fi moyn mynd mas a byw fy mywyd. Fi wedi byw deg mlynedd fel hyn ac yn lockdown. Mae'n rhaid i rywbeth newid."