Ceidwadwyr yn galw am ddiwedd ar olrhain cysylltiadau

Cyllideb 2022/23 ar gyfer olrhain cysylltiadau yw £36m, gostyngiad o 61% o'i gymharu â 2021/22

Dylai gweinidogion roi'r gorau i wario arian ar olrhain cysylltiadau Covid, medd y Ceidwadwyr Cymreig.

Mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwario £36m arall ar y system "profi, olrhain, diogelu" yn y flwyddyn ariannol 2022 i 2023.

Mae'r Ceidwadwyr yn dweud nad yw'n "ddefnydd da o arian" ac y dylid ei wario ar liniaru costau byw ac ar y gwasanaeth iechyd.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru "nad yw Covid wedi mynd i ffwrdd".

Ychwanegodd Plaid Cymru fod olrhain cysylltiadau "wedi achub bywydau" a'i fod yn bwysig cadw'r fframweithiau hyn yn eu lle.

£92m yn 2021/22

Y gyllideb ar gyfer olrhain cysylltiadau yn 2021/22 oedd £92m, yn cynnwys 2,500 o staff.

Daeth olrhain cysylltiadau rheolaidd i ben yn Lloegr ar 24 Chwefror, tra bod strategaeth Covid-19 Llywodraeth Cymru "o bandemig i endemig" yn cynnwys cyfnod pontio hyd at ddiwedd mis Mehefin pan ddaw'r trefniadau olrhain cysylltiadau rheolaidd i ben.

Mae Mark Drakeford wedi rhybuddio nad yw'r pandemig drosodd

Wrth esbonio penderfyniad y gweinidog iechyd Eluned Morgan i ddarparu'r £36m ychwanegol ar gyfer y gweithlu olrhain cysylltiadau, dywedodd llefarydd: "Rydym yn dal i brofi pobl gyda symptomau, y rhai sydd ar y rhestr driniaeth a staff iechyd a gofal cymdeithasol er mwyn amddiffyn y rhai mwyaf bregus.

"Mae'r cyllid yn cefnogi'r cyfnod pontio hyd at ddiwedd mis Mehefin a bydd hefyd yn ein galluogi i ehangu i ymateb i unrhyw ymchwydd mewn achosion, ymateb i achosion lleol ac amrywiolion posibl yn y dyfodol.

"Bydd y timau olrhain cysylltiadau hefyd yn darparu gwydnwch pellach i'n systemau diogelu iechyd ehangach gan gynnwys olrhain clefydau eraill."

'Dychwelyd i normalrwydd'

Fodd bynnag, dywedodd llefarydd iechyd y Ceidwadwyr Cymreig, Russell George: "O ystyried bod cymdeithas bron wedi dychwelyd i normalrwydd, nid yw hyn yn ymddangos fel defnydd da o arian, yn enwedig ar adeg pan fo costau byw ar i fyny ac y gallai'r arian gael ei ddefnyddio i liniaru y materion hynny neu leihau rhestrau aros y GIG sydd wedi bod yn hirach nag erioed.

"Gyda dim ond un cyfyngiad bychan yn dal i fod mewn grym yng Nghymru, dylid canolbwyntio nawr ar roi atebion i'r cyhoedd ynghylch y modd yr ymdriniwyd â'r pandemig trwy ymchwiliad Covid penodol i Gymru, sydd wedi'i rwystro ar hyn o bryd gan y llywodraeth Lafur."

Ymatebodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru i'r pwynt olaf drwy ddweud "mae'r prif weinidog wedi ymrwymo'n gryf i ymchwiliad annibynnol ac mae'n credu mai'r ffordd orau o gyflawni hyn yw trwy ymchwiliad DU gyfan, dan arweiniad barnwyr a fydd â'r gallu a'r grym i oruchwylio natur gydgysylltiedig y penderfyniadau sydd wedi'u gwneud ar draws y pedair gwlad."

'Dydi'r pandemig ddim drosodd'

Mae gan Blaid Cymru gytundeb cydweithio gyda Llafur Cymru yn y Senedd. Dywedodd Rhun ap Iorwerth, llefarydd Plaid Cymru dros iechyd a gofal: "Mae diolch mawr i Lywodraeth Leol yng Nghymru am ddatblygu systemau olrhain cysylltiadau effeithiol yn nyddiau cynnar y pandemig.

"Does dim dwywaith bod rhain wedi achub bywydau.

"Dydi'r pandemig ddim drosodd, felly mae'n bwysig cadw'r fframweithiau hyn yn eu lle, ac mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn rhoi cefnogaeth i gynghorau i alluogi iddyn nhw gynnal y gwasanaeth a bod yn barod i dyfu eu timau'n gyflym eto os bydd angen."

Mae mygydau yn dal yn orfodol mewn sefyllfaoedd iechyd a gofal cymdeithasol

Yn ôl strategaeth Llywodraeth Cymru, ar ddiwedd mis Mehefin:

• Ni fydd profion llif unffordd ar gael mwyach ar gyfer profi symptomatig;

• Bydd y canllawiau i hunan-ynysu yn cael eu diwygio gyda'r cyngor yn newid i unigolion gymryd camau rhagofalus ychwanegol pan fyddant yn sâl, fel aros gartref pan fo'n bosibl;

• Bydd y trefniadau olrhain cysylltiadau rheolaidd yn dod i ben;

• Bydd y Taliadau Cymorth Hunan-ynysu yn dod i ben.

Lansiwyd y system olrhain cysylltiadau yng Nghymru ar 1 Mehefin 2020.