Ystyried datblygu safle hen ffatri ym Môn i greu swyddi

Mae mwyafrif helaeth cyn-safle Peboc yn parhau heb ddefnydd swyddogol ers i'r ffatri gau yn 2008

Fe all cyngor sir gymryd camau i brynu cyn-safle diwydiannol mewn ymgais i greu swyddi yno am y tro cyntaf mewn 15 mlynedd.

Pan gaeodd ffatri Eastman Peboc, Llangefni yn 2008 fe gollodd 65 o bobl eu swyddi - un o sawl ergyd economaidd i daro'r ynys dros y blynyddoedd diwethaf.

Ond mae adroddiad cyngor wedi datgan pryder dros gyflwr y safle naw acer, gan nodi ei fod bellach yn berygl i'r amgylchedd ac i iechyd y cyhoedd.

Gyda'r gobaith o ddenu arian i'w ail ddatblygu a'i wneud yn ddiogel, dydi'r awdurdod ddim yn diystyru'r posibilrwydd o brynu'r safle'n orfodol os oes rhaid.

• Porthladdoedd rhydd: Gobaith am 20,000 o swyddi

• Bwriad datblygu safle hen ladd-dy ym Môn

Yn ei anterth roedd y gweithfeydd cemegol yn cyflogi 170 o bobl.

Ond er i'r ffatri gau yn 2008 roedd 'na obaith o'r newydd wedi i gwmni Ecopellets Ltd o Iwerddon ddatgelu cynlluniau i adeiladu gorsaf biomas ar y safle.

Mae'r cyngor wedi datgan pryder am gyflwr y safle naw acer

Ers gwrthod caniatâd cynllunio i'r datblygiad yn 2012 mae'r mwyafrif helaeth o'r hen weithfeydd wedi aros yn wag.

Ond mae swyddogion cyngor wedi eu hawdurdodi i gychwyn trafodaethau ffurfiol gyda'r perchnogion yn sgil pryder am ei "gyflwr gwael iawn".

Gyda'r ynys hefyd wedi ei ddynodi fel safle porthladd rhydd, mae arian ar gael i ystyried y dyfodol a datblygu cynllun busnes.

Un cynnig yw bod yr awdurdod yn ystyried prynu'r safle naw acer ar stad ddiwydiannol y dref a'i adnewyddu at ddiben economaidd.

Mae Cyngor Môn eisoes wedi sicrhau caniatâd cynllunio amlinellol yn 2019 i adeiladu unedau busnes yno, ond gan nad nhw sy'n berchen ar y safle mae'r dyfodol yn parhau i fod yn aneglur, gyda'r awdurdod yn awyddus i wybod beth yw bwriad y perchnogion.

'Trio denu busnesau'

Gyda'r safle drws nesaf i uned wag arall, sef cyn-ffatri brosesu cig 2Sisters, mae 'na oblygiadau economaidd hefyd.

Mae 2Sisters yn parhau i fod yn segur ers i'r cwmni - a oedd yn cyflogi dros 700 o bobl - benderfynu gadael y safle ym Mawrth 2023.

Yn ôl Dr Edward Thomas Jones, sy'n uwch ddarlithydd mewn economeg ym Mhrifysgol Bangor, mae'r economi leol wedi derbyn sawl ergyd ers 2007.

Ychwanegodd fod "lle i ddysgu o beth ddigwyddodd i Peboc a 2Sisters" ond "hefyd i lunio strategaeth ar sut i edrych ymlaen ar gyfer y dyfodol".

Mae cyn-safle 2Sisters yn dal i fod ar werth ers cau y llynedd

"Mae busnesau wedi bod drwy gryn dipyn ond 'da ni yn gweld y sefyllfa'n gwella ar hyn o bryd ar Sir Fôn ac ar draws Cymru," meddai.

"'Sw ni'n tybio mi fydd 'na alw am unedau busnes yn Llangefni, rhai o bob maint.

"Mae'n rhaid i ni edrych ar gymysgedd o drio denu busnesau mawr i'r ardal ond hefyd edrych ar fusnesau lleol a sut allwn roi cymorth iddyn nhw i dyfu.

"Pan 'da ni yn edrych ar gwmnïau mawr, er enghraifft Peboc gynt, 'da ni'n cystadlu hefo gwledydd eraill ar draws y byd, rhai ohonyn nhw yn gallu cynhyrchu yn llawer rhatach.

"Ond mae'n rhaid i ni drio gwneud ein gorau i ddenu'r busnesau yna ac yn sicr ym Môn mae 'na lawer o bethau o blaid yr ardal, ond hefyd mae'n rhaid i ni edrych ar y busnesau lleol bychain a pha gymorth maen nhw angen er mwyn tyfu."

Mae Dr Edward Jones yn credu y bydd yna alw am unedau busnes "o bob maint" yn Llangefni

Mae'r BBC wedi ceisio cysylltu â chwmni Ecopellets Ltd, ac yn ôl adroddiad gan Gyngor Môn, er bod "ymdrechion wedi bod i geisio ymgysylltu gyda'r perchnogion", aflwyddiannus oedd y rhain yn y gorffennol.

Mae'r safle yn cael ei ddisgrifio fel un sydd "mewn cyflwr gwael iawn" ac un sy'n "peri pryderon iechyd a diogelwch cyhoeddus sylweddol".

Mae'r cyngor hefyd o'r farn ei fod yn "effeithio ar olygfa ffordd allweddol i Barc Busnes Bryn Cefni a thref Llangefni".

Yn sgil hyn mae ymdrechion ar droed i gysylltu â'r cwmni a "deall beth yw eu bwriad a pha mor fodlon ydynt i hepgor y safle".

Maen nhw hefyd am sicrhau "prisiad annibynnol" o'r safle, ac er nad yw'n cael ei grybwyll am y tro, dydi'r posibilrwydd o orfodi'r perchnogion i werthu ddim yn cael ei ddiystyru chwaith.

Dywedodd llefarydd ar ran y cyngor: "Mae ffenestr fer ond amserol wedi dod i'r amlwg i wneud cais am arian grant a allai helpu i sicrhau'r safle o safbwynt iechyd a diogelwch y cyhoedd a rhoi'r cyfle i ni adfer y safle, a fyddai o fudd i'r economi leol."

Yn ôl arweinydd y cyngor, Llinos Medi, "yr uchelgais yw ei gael yn ôl yn dir diwydiannol, sy'n creu swyddi ac yn bwydo'r economi yma".

Dydi'r cyngor ddim yn diystyru unrhyw beth ar hyn o bryd, yn ôl yr arweinydd Llinos Medi

"Mae o mewn safle strategol gyda chysylltiadau â'r A55, felly mae'n safle i'w ddatblygu yn lle mynd fewn i dir gwyrdd," meddai.

"Mae 'na rwystredigaeth, mae o mewn perchnogaeth breifat, mae'r elfen amgylcheddol - mae eisiau gwario ar ddod i adnabod yr heriau yna... mae angen gwneud y safle yn ddeniadol i fedru denu arian cyhoeddus a grantiau lawr i fedru ei ddatblygu.

"Y dyhead yw ei ddefnyddio i'w lawn botensial, 'da ni'n gwybod fod prinder unedau busnes... ond mae'n safle o faint da a heb ei ddatblygu ar dir gwyrdd yn ddiangen."

Ychwanegodd Ms Medi: "Mae 'na gamau cyfreithiol gallwn gymryd os nad ydi'r sgyrsiau [gyda'r perchnogion] yn adeiladol.

"Fedrwn ni ddim diystyru dim byd, mae hwn yn wastraff ar hyn o bryd, dydi o ddim yn creu swyddi ac mae'n 'chydig o liability dydi?

"Mae angen creu swyddi yma a chreu dyfodol i fusnesau sydd eisiau tyfu."