Tlodi: Adroddiad yn codi pryderon am sgiliau iaith plant

Mae'r adroddiad yn cydnabod fod sefyllfaoedd teuluol, a'r pwysau sy'n dod o fyw ar incwm isel, yn golygu nad yw rhai rhieni yn ei chael hi mor hawdd i gefnogi datblygiad ieithyddol eu plant

Mae un ym mhob pedwar plentyn sy'n cael eu magu mewn tlodi yng Nghymru yn gadael addysg gynradd yn methu darllen yn dda, gyda'r bwlch yn dechrau yn y blynyddoedd cynnar, yn ôl adroddiad.

Mae adroddiad 'Barod i Ddarllen' ar gyfer elusen Achub y Plant yn nodi mai plant sy'n byw mewn tlodi sydd â'r perygl mwyaf o fod ar ei hôl hi o ran sgiliau iaith.

Nawr mae ymgyrch Darllena.Datblyga yn galw ar Lywodraeth Cymru i "fuddsoddi yn y gweithlu ar gyfer y blynyddoedd cynnar, gan roi cefnogaeth i rieni ym mlynyddoedd cynnar magu plant".

Dywedodd Llywodraeth Cymru ei bod yn croesawu ac yn cydweithio gyda'r ymgyrch, a bod nifer o bolisïau a phrosiectau addysg â'r nod o wella llythrennedd plant.

Dywed yr adroddiad fod tlodi yn effeithio ar addysg plant mewn ffyrdd gwahanol.

Mewn rhai achosion, mae ceisio byw ar incwm isel yn creu straen a phryder sy'n gallu gwneud pethau'n anodd i rieni i fod yn rhan o ddatblygiad dysgu eu plant. Gall incwm isel hefyd gyfyngu ar yr adnoddau sydd ar gael i gefnogi addysg gynnar plentyn.

Yn ôl yr adroddiad, mae hyn yn help i esbonio'r bwlch addysgol parhaus yng Nghymru bob blwyddyn, sy'n atal miloedd o'r plant tlotaf rhag cyflawni eu potensial.

Patrymau'n parhau

Mae dadansoddiad newydd gan Astudiaethau Carfan y Mileniwm yn dangos fod plant yng Nghymru sy'n byw mewn tlodi parhaus ddwywaith yn fwy tebygol o sgorio yn is na'r cyfartaledd ar eirfa pan yn bump oed na phlant o gefndiroedd mwy breintiedig, ac mae'r patrymau hyn yn parhau wrth i blant dyfu.

Mae plant sy'n darllen yn dda erbyn 11 oed yn llwyddo'n well yn yr ysgol, yn cael canlyniadau gwell yn eu harholiadau ac yn llwyddo'n well yn y gweithle, ychwanega'r adroddiad.

Ymhlith y ffactorau sy'n cael eu nodi yn y ddogfen allai helpu datblygiad sgiliau iaith plant mae cefnogaeth Therapydd Lleferydd ac Iaith.

Mae'r Adroddiad yn croesawu'r mentrau diweddar yng Nghymru ac eto yn galw ar Lywodraeth Cymru i gryfhau ansawdd y gweithlu mewn addysg gynnar, drwy sicrhau fod gan bob aelod o staff a rhiant fynediad at arbenigwr iaith mewn addysg gynnar erbyn 2020.

Mae tystiolaeth fod staff ym maes addysg gynnar sydd â chymhwyster gradd yn gallu gwneud gwahaniaeth i ddatblygiad iaith plant, medd yr adroddiad

'Dechrau gorau'

Dywedodd Mary Powell-Chandler, Pennaeth Achub y Plant yng Nghymru: "Os ydym yn mynd i adeiladu Cymru sy'n gadarn ac yn llwyddiannus, yna mae'n hanfodol fod pob plentyn yn cael y dechrau gorau mewn bywyd, beth bynnag fo eu cefndir.

"Yr ydym yn gwybod bod iaith dda yn gynnar mewn bywyd yn garreg sarn hollbwysig i lythrennedd a bod plant sydd â gafael dda ar iaith yn bump oed yn fwy tebygol o gael cymwysterau uwch a bod mewn swydd pan fyddant yn oedolion o'u cymharu â phlant eraill."

Yr Athro Chris Taylor, Cyd-gyfarwyddwr Sefydliad Ymchwil, Data a Methodoleg Gymdeithasol ac Economaidd Cymru, (WISERD), Prifysgol Caerdydd:

"Mae tystiolaeth eglur bod tlodi ac amddifadedd yn parhau i effeithio ar allu plant i ddarllen yn dda. Pan fo rhieni yn ymdrechu i ddod o hyd i waith, neu'n ymgymryd â gwaith ychwanegol ddim ond er mwyn talu'r rhent, gellir yn aml beidio â rhoi'r sylw sydd ei angen i'r plant ym more oes.

"Mae ceisio cael rhyw fath o drefn, fel prydau bwyd teuluol neu amser gwely cyson, yn gallu bod yn gyfle i ddatblygu sgiliau iaith a llythrennedd plentyn drwy sgyrsiau a darllen llyfrau. Ond rhaid peidio anghofio fod rhai rhieni yn ddihyder i roi cefnogaeth fel hyn i'w plant. Bydd yr ymgyrch Darllena.Datblyga yn rhoi'r gefnogaeth sydd ei hangen i'r teuluoedd sydd fwyaf agored i niwed."

Mae Bardd Plant Cymru o'r farn fod darllen yn "fwy nag edrych ar air a gallu ei ddweud"

'Deall a dehongli'

Un sy'n cefnogi ymgyrch Darllena.Datblyga yw Anni Llŷn, Bardd Plant Cymru, a ddywedodd: "Mae "darllen" yn fwy nag edrych ar air a gallu ei ddweud neu ei ysgrifennu.

"Mae "darllen" yn golygu "deall" a "dehongli". Os na fyddwn ni'n annog ein plant o oedran ifanc i ymdrechu i ddeall a dehongli'r byd, yna rydan ni'n cyfyngu eu dyfodol."

Mae'r ymgyrch Darllena.Datblyga yn dod â nifer o sefydliadau cenedlaethol ym maes llythrennedd a chyfathrebu at ei gilydd, ynghyd â llyfrgelloedd, undebau athrawon, asiantaethau cyhoeddi ac elusen Achub y Plant.

Mae'r glymblaid wedi gosod nod i gael pob plentyn i ddarllen yn dda yn 11 oed erbyn 2025, ynghyd â tharged tymor byr i sicrhau fod gan bob plentyn yng Nghymru sgiliau iaith da pan fyddan nhw'n cychwyn yn yr ysgol.

Croesawu a chydweithio

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru eu bod yn croesawu'r ymgyrch ac yn gweithio'n agos gyda'r prosiect.

"Fel mae'n digwydd, mae'n ategu at ein hymgyrch 'Rho Amser i Ddarllen', a lansiwyd yn 2010, sy'n pwysleisio bod 10 munud o ddarllen bob dydd yn gallu gwneud gwahaniaeth mawr i lythrennedd plentyn, a bod darllen gartref yn helpu plant i fwynhau darllen a gwneud yn well yn yr ysgol. Mae ein hymgyrch 'Mae addysg yn dechrau yn y cartref' hefyd yn annog rhieni i helpu plant i ddysgu gartref.

"Codi lefel llythrennedd yw un o brif flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ac rydyn ni wedi cyflwyno pob math o bolisïau, gan gynnwys ein Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd a phrofion darllen blynyddol er mwyn cyflawni hyn.

"Rydyn ni hefyd yn cydnabod bod cynyddu sgiliau gweithlu'r blynyddoedd cynnar yn allweddol i wella canlyniadau plant, yn enwedig y rheini sy'n byw mewn tlodi. Dyna pam rydyn ni'n datblygu rhaglen sy'n werth miliynau drwy Gronfeydd Strwythurol Ewropeaidd er mwyn darparu cymwysterau ar gyfer gweithlu'r blynyddoedd cynnar i lefel gradd."

Nod ymgyrch Darllena.Datblyga yw "cael pob plentyn 11 oed yng Nghymru i ddarllen yn dda erbyn 2025"