'Argyfwng' ariannu chweched dosbarth ysgolion Cymru

Mae toriad o dros £20m wedi bod i gyllideb chweched dosbarth ysgolion dros y pum mlynedd diwethaf, yn ôl ffigyrau Llywodraeth Cymru.

Mae'r llywodraeth yn dweud bod y gostyngiad yn bennaf o ganlyniad i newidiadau demograffig, a bod mwy yn dewis astudio mewn colegau neu'n dechrau hyfforddiant.

Ond mae cadeirydd llywodraethwyr ysgol uwchradd fwyaf Cymru yn dweud bod y sector mewn argyfwng, ac mae'n galw am fwy o dryloywder yn y modd y mae'n cael ei gyllido.

O £113m i £92m

Yn 2013-14, y gyllideb ar gyfer adrannau chweched dosbarth oedd £113m, ond yn 2018-19 roedd gostyngiad i £92m.

Mae'r gyllideb ar gyfer y chweched dosbarth yn cael ei dosbarthu i'r ysgolion trwy awdurdodau lleol, ond mae'n dod o gronfa wahanol i addysg orfodol hyd at 16 oed.

Mae Llywodraeth Cymru'n dweud bod y gostyngiad mewn arian yn deillio o'r ffaith bod llai o bobl 16 i 18 oed yn rhan o'r boblogaeth, ac yn seiliedig ar wybodaeth gan yr awdurdodau am y niferoedd disgwyliedig ar gyrsiau.

Yn 2017 roedd 25,733 o ddisgyblion 16 oed a hŷn mewn ysgolion, o'i gymharu â 29,806 yn 2013.

Yn ôl pennaeth Ysgol Gyfun Rhydywaun, Mark Jones mae "ystod o heriau yn digwydd o ran ariannu chweched dosbarth".

"Mae cyllidebau wedi crebachu ar draws y sector gyfan, yn ogystal â'r chweched dosbarth," meddai.

"Mae'r sefyllfa hefyd o ran disgyblion - niferoedd yn y chweched dosbarth wedi lleihau hefyd.

"Mae'n rhaid i ni gynnig rhyw nifer o gyrsiau ôl-16 safon uwch a chyrsiau galwedigaethol, ac wrth gwrs ni'n gorfod sicrhau bod niferoedd deche gyda ni er mwyn i'r costau rhedeg y cyrsiau hynny fod yn berthnasol yn ariannol.

"Yn y sector Gymraeg yn bennaf mae 'da ni sefyllfa hefyd o ran recriwtio staff ag arbenigedd mewn meysydd prin ac wrth gwrs mae daearyddiaeth yn ein herbyn ychydig bach o ran pellter teithio o ran rhannu cyrsiau ôl-16 gydag ysgolion cyfrwng Cymraeg eraill hefyd."

'Sector mewn argyfwng'

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf mae nifer o adrannau chweched dosbarth wedi cau, yn arbennig yn Sir y Fflint a Sir Benfro, ac mae holl adrannau chweched dosbarth ysgolion wedi cau ym Mlaenau Gwent a Merthyr Tudful.

Mae'r arian yna wedi ei drosglwyddo i golegau addysg bellach neu rannau eraill o'r sector ôl-16.

Mae gan Ysgol Uwchradd Eglwys Newydd yng Nghaerdydd un o'r adrannau chweched dosbarth mwyaf yng Nghymru, gyda dros 400 o ddisgyblion.

Dywedodd cadeirydd y llywodraethwyr, Joyce Slack, fod y sector mewn "argyfwng".

Ychwanegodd fod diswyddiadau gwirfoddol wedi sicrhau eu bod yn gallu osgoi diswyddo gorfodol yn yr ysgol eleni.

Ond dywedodd bod diffyg tryloywder ynglŷn â chyllid yr holl sector ôl-16.

Dywedodd Joyce Slack fod sector chweched ddosbarth ysgolion mewn "argyfwng"

Mae prif weithredwr Coleg Cambria, David Jones yn dweud nad yw am weld dosbarthiadau chweched yn diflannu o bob ysgol yng Nghymru, ond bod yr addysg ôl-16 sydd ar gael mewn colegau yn fwy arbenigol.

"Mae myfyrwyr sy'n mynd i goleg yn cael cyfle eang, mae'n bwydlen cyrsiau ni yn un eang dros ben - Lefel A, cyrsiau galwedigaethol, prentisiaethau - a dwi'n credu mai hwn yw'r gwasanaeth y dylai pobl ddisgwyl yng Nghymru.

"Mae'n paratoi nhw ar gyfer gwaith ac i fynd i'r brifysgol."

Fis diwethaf fe gadarnhaodd yr Ysgrifennydd Addysg, Kirsty Williams y byddai corff newydd ar gyfer ariannu addysg uwch ac addysg bellach yn gyfrifol hefyd am adrannau chweched ddosbarth ysgolion.