Brechu moch daear i geisio dileu'r diciâu mewn gwartheg

Mae cannoedd o foch daear yn cael eu brechu fel rhan o ymdrechion i ddileu'r diciâu ymhlith gwartheg ar benrhyn Gŵyr.

Bydd y cynllun pedair blynedd yn cydweithio gyda ffermwyr ar fesurau i leihau'r risg o heintio'u hanifeiliaid.

Mae'r rhai sy'n cefnogi'r prosiect yn amrywio o Lywodraeth Cymru i Glwb Pêl-droed Dinas Abertawe.

Y gobaith yw y bydd yn ffurfio sail i fynd i'r afael â'r afiechyd mewn ardaloedd eraill.

Awyddus i gydweithio

"Mae'r prosiect yma'n unigryw," meddai Dafydd Saunders Jones, cadeirydd bwrdd Dileu TB De Ddwyrain Cymru.

"Dyma'r unig un rwy'n ymwybodol ohono sy'n cynnwys pob aelod o'r gymuned - o ffermwyr a milfeddygon i sefydliadau fel y cyngor, clwb pêl-droed, parciau carafannau, Canolfan Treftadaeth Gŵyr ac eraill.

Mae'r prosiect yn cynnwys pob aelod o'r gymuned, sy'n ei wneud yn unigryw, medd Dafydd Saunders Jones

"Mae TB ymhlith gwartheg yn effeithio ar nifer o bethau - ar dwristiaeth, iechyd meddwl ffermwyr a'r amgylchedd. Mae pobl yn deall hynny a dyna pam maen nhw'n awyddus i weithio gyda ni.

"Y gobaith yw y gallwn ffurfio cynllun fydd modd ei ddefnyddio mewn mannau eraill ledled y wlad a dangos bod modd sicrhau canlyniadau drwy weithio gyda'n gilydd."

Rhoi brechiadau i'r moch daear yw'r cam cyntaf, yna bydd rhaglen benodol yn ymwneud â ffermwyr, sy'n cynnwys bioddiogelwch a rheoli risg.

Gobaith y tîm yw treialu profion newydd ar wartheg yn yr ardal hefyd gan weithio gyda phrifysgolion Aberystwyth, Caerdydd a Warwick.

'Cwestiynau'n parhau'

Un o'r rhai sy'n arwain y prosiect yw'r milfeddyg lleol, Ifan Lloyd, fydd yn cadw llygad barcud ar y sefyllfa.

"Mae 'na dystiolaeth bod brechu moch daear yn cael effaith gadarnhaol ar iechyd y boblogaeth ond mae cwestiynau'n parhau ynglŷn â sut mae hynny'n treiddio drwy ac yn amddiffyn gwartheg o'r clefyd."

Bydd baw moch daear yn cael ei gasglu er mwyn asesu newidiadau i lefelau'r afiechyd wrth i'r brechiadau gael effaith.

Y nod yw targedu 70% o boblogaeth moch daear penrhyn Gŵyr - sydd, yn ôl yr amcangyfrif, rhwng 600 a 1,200.

Mae cyfraddau'r diciâu yn uwch ar benrhyn Gŵyr na rhannau eraill o'r DU, meddai Ifan Lloyd

Dywedodd Mr Lloyd fod yr ardal yn "leoliad perffaith" i dreialu dulliau o fynd i'r afael â'r afiechyd.

"Fel penrhyn, mae wedi'i amgylchynu gan y môr, gyda dinas Abertawe ar un pen - mae'n ynys i bob pwrpas.

"Ond hefyd mae hanes yma o'r clefyd - mae wedi bod yn broblem ers 1994, gyda chyfraddau ddwywaith uwch na'r cyfartaledd cenedlaethol."

Angen £100k y flwyddyn

Llywodraeth Cymru sy'n cyllido traean o'r cynllun fel rhan o'i rhaglen dileu TB.

Mae'r llywodraeth yma wedi diystyru caniatáu i foch daear gael eu difa fel sy'n digwydd mewn rhannau o Loegr.

Ond bydd angen i'r gymuned godi tua £100,000 y flwyddyn drwy fuddsoddiadau a grantiau gan fusnesau lleol ac eraill.

Mae ffermwr lleol, Alan Lloyd, yn gefnogol iawn i'r cynllun, gyda'r tîm eisoes wedi rhoi brechiadau i anifeiliaid mewn chwe ffau ar ei dir.

"Os ydyn ni'n ei anwybyddu, fydd e ddim yn diflannu. Mae ffermwyr yn cael miliynau o bunnau o iawndal pan mae eu gwartheg yn cael eu cymryd oherwydd TB - a fyddai modd gwario'r arian yna'n well.

"Nid yr arian yw'r unig beth - mae cael TB ar ffermydd yn achosi straen," meddai.

Cynhadledd TB gyntaf

Yn y cyfamser, mi fydd y gynhadledd flynyddol gyntaf i fynd i'r afael â TB ymhlith gwartheg yn cael ei chynnal yn ddiweddarach ym Mhrifysgol Aberystwyth.

Bydd gwyddonwyr, ffermwyr a milfeddygon blaenllaw yn canolbwyntio ar ddatblygiadau.

Mae'r ffigyrau diweddaraf yn dangos bod 11,977 o wartheg yng Nghymru wedi'u lladd oherwydd TB yn y 12 mis hyd at Ebrill 2019.

Mae hynny'n gynnydd o 19% o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol a'r nifer uchaf o wartheg sydd wedi eu lladd mewn 10 mlynedd.