Yr Urdd, Carwyn James a gêm olaf Barry John

Yn 1972 fe roedd Yr Urdd yn dathlu ei 50 mlwyddiant. I nodi'r achlysur arbennig yma fe benderfynodd y mudiad gynnal digwyddiad yng Nghaerdydd.

Gêm rygbi oedd y digwyddiad, ac hwnnw rhwng tîm Barry John, y maswr chwedlonol a thîm Carwyn James, cyn-hyfforddwr Llanelli a'r Llewod.

Roedd y gêm yn un hynod arwyddocaol, gan i Barry John ddatgan ei fod yn ymddeol o chwarae naw diwrnod yn ddiweddarach. Mae rhaglen arbennig yn cael ei ddarlledu ar S4C ar 26 Mai i drafod yr achlysur.

Roedd 22 o Lewod a oedd ar y daith lwyddiannus i Seland Newydd yn wynebu ei gilydd yn y gêm. Yn bartner i Barry John yn yr haneri oedd Gareth Edwards, ac hefyd yn y tîm oedd enwau adnabyddus eraill fel Gerald Davies, Delme Thomas a Dai Morris.

Yn nhîm Carwyn James roedd Derek Quinnell a John Dawes, yn ogystal â Phil Bennett, olynydd Barry John yng nghrys enwog rhif 10 Cymru.

Un oedd yn allweddol i drefnu'r achlysur, ac oedd yno yng nghanol y cyfan ar y diwrnod oedd cyn-newyddiadurwr chwaraeon y BBC, John Evans:

"Roedd Urdd Gobaith Cymru'n dathlu hanner can mlwyddiant, felly roedd yn achos i longyfarch a dathlu i nhw, ac hefyd i garfan Carwyn James oedd wedi mynd mas i Seland Newydd yn gwisgo crysa'r Llewod ac ennill y gyfres yno am y tro cyntaf erioed.

"Felly gan falle cysylltu'r ddau ddigwyddiad o bwys yma a fydde modd cael rhyw fath o achlysur, efallai gêm, ac dyna ddigwyddodd. Aethon ni at Carwyn James a Barry John, y ddau o Gefneithin, a'r ddau yn frwdfrydig iawn am y penderfyniad. Ar ôl hynny wedyn, roedd angen cysylltu â'r Llewod o Gymru, a chael sêl bendith pawb a phopeth.

"Cafwyd caniatâd gan Glwb Rygbi Caerdydd hefyd i gynnal y gêm ar Barc yr Arfau.

"Aethon ni ati i argraffu yr holl docynnau 'ma, teimlo byddw rhwng 12,000-18,000 eisie dod i wylio'r gêm. Ond wir i chi, o fewn pythefnos roedd y tocynnau i gyd wedi eu gwerthu. Beth yn y byd mawr allwn ni wneud wedyn? Roedd y llwyddiant wedi dod cyn i'r gêm gael ei chwarae.

"Felly dyma'n pwyllgor ni, un bach ond gweithgar gyda llaw, yn meddwl a fyddai Undeb Rygbi Cymru yn ystyried gadael ni gynnal y gêm ar y Maes Cenedlaethol drws nesa' i Barc yr Arfau, gan ei bod yn dal miloedd yn fwy.

"Dyma ni'n cysylltu â WH Clement, prif gyfarwyddwr Undeb Rygbi Cymru, ac egluro popeth iddo fe. 'Iawn, 'na i gael sylw holl aelodau'r Undeb'. A dyna a fu, cnoi ewinedd am wythnos neu ddwy."

Roedd John a'r trefnwyr eraill yn gwybod y byddai newid lleoliad y gêm i'r Stadiwm Cenedlaethol yn newid yr achlysur yn llwyr, gan olygu llawer mwy o arian yn mynd i gronfeydd yr Urdd.

"Daeth galwad wedyn i swyddfeydd yr Undeb, a WH Clement yn dweud wrtha i 'premission is granted - the Urdd is such a worthy cause, there was not one desented voice'. Felly roedd caniatad, llosgwyd y tocynnau gwreiddiol i gyd ac argraffwyd tocynnau newydd, 35,000 ohonynt.

"Gwerthwyd pob tocyn, gyda'r gêm yn cael ei chwarae ar noson fwyn yng Ngaerdydd ar ganol yr wythnos ar ddiwedd Ebrill. Roedd rhai yn dweud bod 40,000 yno ar y noson.

"Roedd yna gostau wrth gwrs, gêm amatur oedd hon, doedd neb yn cael eu talu fel y cyfryw. Roedd Carwyn yn gwahodd gwŷr o Iwerddon, Alban, Lloegr, ac wrth gwrs felly roedd 'na gostau.

"Ond fe wnaethpwyd elw o £15,000 i'r Urdd, a 48 o flynyddoedd yn ôl fe roedd hynny'n arian sylweddol.

"Wnaeth ddim un o Lewod Carwyn wrthod caniatad, fe ddwedon nhw i gyd 'hwre' fawr. Ac wrth gwrs doedd y cefnogwr rygbi cyffredin heb gael y cyfle i longyfarch gwŷr Carwyn am eu llwyddiant yn Seland Newydd."

"Dywedodd y cyfarwyddwr wrtha i, Onllwyn Brace, cyn-chwaraewr Cymru ei hun, 'does ddim eisiau ti gymhlethu dy hunan efo rhyw symudiadau mawr. 'Na gyd ti fod i wneud nawr yw unwaith mae'r bêl yn nwylo rhywun dwed 'dyma John Spencer rhif 12', fel bod cyfle wedyn i bawb weld y chwaraewyr achos dyma yr unig dro y bydde'r holl sêr yma i gyd yn chwarae ar yr un cae."

Carwyn James oedd yr ail lais yn y blwch sylwebu y diwrnod hwnnw, gan gynnig sylwadau craff hyfforddwr.

"Cawson ni gêm i'w chofio," meddai John. "Barry John, wel o'n i'n gwybod bod e wir yn ystyried rhoi'r gore i chwarae - roedd e'n dipyn o sioc i mi, fel llawer o gefnogwyr.

"Fe ddisgleiriodd Barry yn y gêm, ac fe sgoriodd y cais cyntaf. 16-16 oedd hi ar yr egwyl, ond wedyn aeth tîm Carwyn a'r Llewod ar y blaen o rhyw 28-26.

"Gyda thair munud i fynd, bylchu, ochrgamu, gwych... sgorio'r cais. Pwy? Neb llai na Barry John. Gêm olaf Barry oedd hon, a chais olaf Barry oedd hon hefyd."

Hefyd o ddiddordeb:

• Dau begwn o'r byd rygbi

• O ble mae chwaraewyr carfan rygbi Cymru yn dod?

• Rygbi yn y gwaed