Cymru'n creu bron 20% o holl allyriadau carbon y DU

Gwaith dur Tata ydy un o'r ddau gwmni sy'n creu'r allyriadau mwyaf yng Nghymru

Gall Cymru wynebu her fwy na gwledydd eraill y DU wrth geisio dorri nwyon tŷ gwydr oherwydd ei bod yn cynhyrchu un rhan o bump o allyriadau diwydiannol Prydain.

Mae miloedd o swyddi Cymru yn dibynnu ar ddau o'r cwmnïau sy'n allyrru fwyaf - gwaith dur Tata ym Mhort Talbot, a gorsaf bŵer nwy RWE yn Sir Benfro.

Dywedodd un dyn busnes fod yr economi leol yn dibynnu gormod ar gwmnïau sy'n allyrru swm "ysgytiol" o garbon.

Mae'r mwyafrif yn addo cyrraedd targed sero-net erbyn 2050.

Mae RWE wedi ymrwymo i wneud ei safle yn Sir Benfro yn garbon niwtral erbyn 2040, gan ddisodli llosgi nwy naturiol ag ynni gwynt, a chynlluniau i storio ynni pan nad oes gwynt - gan ddefnyddio batris, a hydrogen.

Ond dywedodd Cyfeillion y Ddaear Cymru fod yr argyfwng hinsawdd yn golygu bod cynlluniau diwydiannau trwm Cymru "ddegawdau yn rhy hwyr" i atal cynhesu byd-eang trychinebus.

Mae dadansoddiad gan BBC Cymru o ddata allyriadau swyddogol o 2019 yn dangos bod diwydiannau mawr Cymru wedi pwmpio cyfwerth â mwy na 23.5m tunnell o nwyon cynhesu byd-eang. Daeth 93% ohonynt o ddim ond 25 safle.

Mae hynny'n "newyddion da," yn ôl yr Athro Calvin Jones, economegydd ym Mhrifysgol Caerdydd, oherwydd gall Cymru wneud gwahaniaeth mawr trwy dorri allyriadau o nifer fach o ddiwydiannau.

Ond mae economi Cymru yn fwy dibynnol ar ddiwydiannau carbon-ddwys na gwledydd eraill Prydain.

Dim ond 4.73% o boblogaeth y DU sydd yn byw yng Nghymru, ond mae'r wlad yn cynhyrchu 18.8% o holl allyriadau carbon y DU o ddiwydiannau mawr.

• Diffoddwyr tân Cymru'n mynnu gweithredu ar newid hinsawdd

• COP26 yn 'gwbl dyngedfennol' i ddyfodol y blaned

• Gosod targed cyfreithiol i nwyon newid hinsawdd

Dywedodd yr Athro Jones y bydd angen "dewrder gwirioneddol" ar wleidyddion Cymru wrth dderbyn na fydd pob diwydiant yn goroesi'r newidiadau sydd i ddod.

"Fel bachgen yn ei arddegau yn y cymoedd roeddem yn hollol glir ei bod yn ddiamheuol y gallai'r pyllau glo gau," meddai'r Athro Jones.

"Mae'r anallu i gael Plan B wedi'i ysgrifennu'n fawr ar draws siopau caeëdig Maerdy, a'r hyn nad ydw i ei eisiau yw i'r un peth ddigwydd yn Neyland, neu Port Talbot, neu Frychdyn."

Mae pwerdy nwy RWE ym Mhenfro yn yn o'r safleoedd sy'n allyrru fwyaf trwy'r DU

Dywedodd Adam Pollard-Powell y byddai ei gwmni atgyweirio cyfrifiaduron yn Neyland yn ei chael hi'n anodd pe bai'r swyddi o'r orsaf bŵer leol, y burfa a'r derfynfa nwy naturiol yn mynd.

Ond mae hefyd yn poeni am newid hinsawdd.

Mae Mr Pollard-Powell yn chwiliwr madarch gwyllt sy'n dweud bod yr hinsawdd sy'n cynhesu yn gwneud i'w hoff rywogaeth ymddangos ar wahanol adegau, neu ddim o gwbl.

Dywedodd ei fod yn synnu o wybod bod gan Sir Benfro, ardal sy'n fwyaf adnabyddus am ei thraethau a'i llwybrau cerdded, un o'r clystyrau mwyaf carbon-ddwys yn y DU.

Purfa Valero yn Aberdaugleddau

Mae gorsaf bŵer nwy RWE yn Noc Penfro, purfa olew gyfagos Valero, a therfynfa LNG South Hook yn Aberdaugleddau yn cynhyrchu cyfanswm o 7.9m tunnell o nwyon cynhesu byd-eang yn flynyddol, traean o'r holl allyriadau carbon o ddiwydiannau mawr yng Nghymru.

Pwmpiodd yr orsaf bŵer yn Noc Penfro, sy'n allyrru fwy nag unrhyw safle yn y DU, fwy na 4.7m tunnell o nwyon cynhesu byd-eang yn 2019.

Dywedodd y gweithredwr, RWE, ei fod hefyd yn un o'r peiriannau pŵer nwy mwyaf effeithlon yn Ewrop ac mai dyma'r "opsiwn gorau" os yw'r DU yn cael ei gorfodi i losgi tanwydd ffosil i gadw'r goleuadau ymlaen.

Ond dywedodd rheolwr y ffatri, Richard Little, bod y safle yn cau bob blwyddyn am gyfnodau hirach wrth i fwy o bŵer gwynt gysylltu â'r rhwydwaith.

Dywedodd fod yr un duedd wedi digwydd hyd at gau gorsaf bŵer glo RWE yn Aberddawan ym Mro Morgannwg yn 2019.

Dyna oedd y toriad unigol mwyaf yn allyriadau diwydiannol Cymru mewn sawl blwyddyn, gan gael gwared ar bron i filiwn o dunelli o nwyon cynhesu byd-eang.

Ond o ganlyniad fe gollwyd 170 o swyddi.

• Newid hinsawdd: Diffyg gweithredu yn 'corddi'r' Frenhines

• Dechrau dymchwel tai stryd fwyaf llygredig Cymru

Yn Sir Benfro mae gan RWE "uchelgeisiau enfawr" i fod yn rhan o ymdrech y DU i adeiladu 40 gigawat o gapasiti gwynt y môr fel y bo'r angen, gyda chynlluniau ar gyfer miloedd o dyrbinau ym Môr Iwerddon.

Bydd peth o'r pŵer yn mynd yn uniongyrchol i grid pŵer y DU.

Ond mae RWE hefyd yn edrych ar ymarferoldeb storio batri i gwmpasu cyfnodau pan nad yw'r gwynt yn chwythu.

'Angen gweithredu'n gyflymach'

Dywedodd Cyfeillion y Ddaear Cymru fod angen i ddiwydiannau Cymru symud yn gyflymach.

Galwodd Bleddyn Lake o'r elusen ar ddiwydiannau trwm i gyd-fynd â nod y sector cyhoeddus i fod yn sero-net erbyn 2030.

"Mae angen iddyn nhw wella'u gêm," meddai Mr Lake. "Mae gwyddoniaeth yn dweud wrthym fod gwir angen i ni weithredu'n bendant erbyn 2030, felly mae'r cyfnodau o amser y maen nhw'n edrych arnyn nhw yn rhy bell i'r dyfodol."

Bleddyn Lake o Gyfeillion y Ddaear Cymru

Dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod yn gweithio'n 'uniongyrchol' gyda rhan-ddeiliaid i gyrraedd eu targedau allyriadau.

Mewn datganiad, dywedon nhw: "Cymru oedd y wlad gyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng hinsawdd ac roeddem ymhlith y cyntaf i ymgorffori ein targed allyriadau carbon sero-net 2050 yn y gyfraith.

"Bydd cyrraedd sero net yn golygu bod angen i lywodraethau, busnesau a phobl ddod at ei gilydd ledled y DU - a'r byd ehangach - i newid y ffordd rydyn ni'n byw ein bywydau.

"Efallai y bydd angen targedau sero net gwahanol ar wahanol sefydliadau, ac rydym yn gweithio gyda rhan-ddeiliaid i fapio llwybrau, yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol tuag at sero net."