'Dim hawl dynol i bobl â dementia weld eu teuluoedd'
- Cyhoeddwyd
Mae Aelod Seneddol Cymreig yn galw am newid i'r gyfraith i sicrhau fod hawliau dynol cleifion dementia yn cael eu parchu.
Ar hyn o bryd mae mam Liz Saville Roberts yn cael gofal ysbyty ond pan fydd hi'n mynd i gartref nyrsio mae'r aelod dros Ddwyfor Meirionydd yn ofni na fydd hawl ymweld â hi.
Dywedodd Cymdeithas Alzheimer's Cymru bod angen i'r rheolau fod yn fwy eglur, gan ddadlau bod iechyd gormod o gleifion yn dirywio o beidio cael gweld eu hanwyliaid.
Yn ôl Llywodraeth Cymru mae'r canllawiau'n glir, ac mae gan un aelod o'r teulu hawl i ymweld â pherthynas mewn cartref gofal hyd yn oed pan fo achos o Covid-19 yn y cartref.
Cafodd Dr Nancy Saville, strôc y llynedd ac mae hi hefyd wedi cael sawl codwm yn ddiweddar.
Cafodd ddiagnosis o dementia cyn y Nadolig, ac mae'n bosib y bydd yn gorfod mynd i gartref nyrsio.
Mewn araith emosiynol yn San Steffan wythnos diwethaf fe wnaeth Liz Saville Roberts erfyn ar Brif Weinidog y DU, Boris Johnson i roi diwedd ar unigrwydd y rhai sy'n byw efo dementia.
Dywedodd bod gan bobl sy'n anabl, oedrannus neu'n sâl "hawl i fywyd teuluol", a bod atal ymweliadau teuluol yn "achosi niwed di-droi'n-ôl i les" y fath unigolion.
Wrth amlinellu sefyllfa ei mam, dywedodd ei bod yn ofni y bydd hi a'i theulu "fel llawer o ein hetholwyr dan amgylchiadau tebyg, yn debygol o gael ein gwahanu am gyfnod amhenodol pan fydd hi'n cael ei symud i gartref nyrsio".
'Ai Covid ta dementia sy'n lladd pobl?'
Dywedodd yr AS Plaid Cymru wrth raglen Newyddion S4C: "Does gan rywun efo dementia ddim hawl dynol i weld eu teuluoedd.
"Ma' 'na hawliau gan grwpiau eraill, ond dyma ni un o'r grwpiau sy' 'di diodde' mwya' yn ystod y cyfnod Covid, a dwi yn meddwl, gwirioneddol, bod amser i ni newid hynny.
"Y cwestiwn mawr mae rhaid gofyn i ni'n hunain [yw] ai Covid sydd yn parhau i ladd pobl mewn cartrefi gofal a cartrefi preswyl yn bennaf neu ydyn nhw'n marw o gyflyrau eraill?
"Dementia ydi'r prif gyflwr neu salwch sy'n lladd menywod a'r ail brif gyflwr i ladd dynion. Ai dementia sy'n lladd pobl felly?
"Ac os felly, ydy'r cadw nhw ar wahân o'u teuluoedd nhw, cadw nhw yn ynysig, yn g'neud mwy o niwed ac yn cyflymu yr adeg trist maen nhw'n mawr yn fwy na bydde cadw cysylltiad cymdeithasol yn ei g'neud?"
"Mae'n drist i weld hi yn y cyflwr mae hi," medd Brian Humphreys o Frynaman am ei chwaer iau, Elaine John.
Mae'n ei chofio'n "ferch ddawnus, wedi bod yng Ngholeg Y Barri, a mynd i ddysgu, organyddes capel, ysgrifennydd y capel" oedd â "llais alto da" ac yn "gallu chwarae hen nodiant a sol-ffa".
Erbyn hyn, yn 72 oed ac yn ddifrifol wael gyda dementia, dyw hi "methu neud dim nawr" ac yn byw mewn cartref gofal ag oddeutu 90 o breswylwyr yn Ystradgynlais.
Mae'r gofal, meddai, yn "arbennig" ond am rai misoedd y llynedd, doedd dim hawl ganddo i'w gweld o gwbl. Mae hynny wedi newid yn ddiweddar, ac fe'i gwelodd hi ddiwethaf cyn Nadolig.
"Mae'n galed," meddai. "Ni'n trio mynd lawr pryd y'n ni'n gallu.
"Mae croeso i ni fynd lawr ond mae'n rhaid cael apwyntiad. Galla' i ffonio nes ymlaen heddi' i weld beth yw'r sefyllfa - falle byddwn ni ffaelu cael apwyntiad nes wythnos nesa.
"Mae'n rhaid derbyn e, beth maen nhw'n gweud, ond mae croeso i ni yna."
Mae angen canllawiau cliriach gan Lywodraeth Cymru yn ôl rhai elusennau.
Mae Cymdeithas Alzheimer's Cymru'n dweud yn dweud fod gan deuluoedd yr hawl i ymweld â chartref gofal hyd yn oed os oes achosion o Covid yno.
"Beth 'dan ni'n gweld yw fod y canllawiau 'ma'n eitha' agored," meddai Sion Jones o'r Gymdeithas.
"A 'dan ni'n gweld cartrefi gofal sydd weithia yn bod falle bach yn or-ofalus gyda'r canllawia' a sy'n arwain ar ddirywiad ymysg pobol sy'n byw gyda dementia yn y cartref."
'Mae'r canllawiau'n glir'
Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Rydym wedi darparu lefelau sylweddol o gyllid i gefnogi'r sector gofal cymdeithasol i oedolion drwy gydol y pandemig ac rydym yn gweithio gyda llywodraethau eraill y DU i ddod o hyd i atebion i'r materion ehangach sy'n wynebu'r sector, gan gynnwys premiymau cynyddol ac anhawster i sicrhau yswiriant am Covid.
"Mae ein canllawiau ar ymweld â chartrefi gofal yn glir y dylai pob darparwr barhau i gefnogi ymweliadau dan do arferol mewn ffordd sy'n rheoli risg.
"Os bydd achos o'r clefyd, gall preswylwyr barhau i dderbyn ymweliadau dan do gan eu 'ymwelydd hanfodol' enwebedig.
"Mae Arolygiaeth Gofal Cymru yn parhau i godi'r mater gyda chartrefi gofal pan ddaw'n ymwybodol o faterion."
Pynciau cysylltiedig
Straeon perthnasol
- Cyhoeddwyd14 Medi 2021
- Cyhoeddwyd8 Gorffennaf 2021
- Cyhoeddwyd24 Mai 2021