Cwtogi Yr Herald Cymraeg yn 'hoelen yn arch yr iaith'

Mae un o'r papurau newydd Cymraeg hynaf wedi cyhuddo'r cwmni sy'n gyfrifol am y Daily Post a Wales Online o ddangos "diffyg parch i'r Gymraeg".

Cafodd Yr Herald Cymraeg ei sefydlu fel papur annibynnol ym 1855, ond mae bellach yn ymddangos yn y Daily Post bob dydd Mercher.

Mae'r Herald yn honni fod yna "benderfyniad strategol" gan y cwmni sy'n berchen ar y Daily Post, Reach PLC, i deneuo'r hyn a arferai fod yn bapur Cymraeg annibynnol.

Fe wnaeth Yr Herald annog pobl i brotestio drwy anfon neges at Reach PLC am hanner dydd ddydd Mercher i ddwyn pwysau ar y cwmni i newid.

Yn ôl golygydd y Daily Post, "mae'r angerdd i gadw'r traddodiad yn fyw yn parhau i fod yn gryf" ond mae "rhesymau masnachol yn golygu na fydd y golofn yn cael yr un cynhwysedd a chafwyd yn y gorffennol".

• 'Perygl o newyddion anghyflawn drwy rannu grant digidol'

• Diwedd cyfnod wrth i argraffdy olaf Caernarfon gau

• Llwyddiant papurau bro er gwaethaf her y pandemig

Dywedodd un o'r colofnwyr wrth BBC Cymru Fyw ei bod yn dymuno gweld "unrhyw beth sy'n well na'r system bresennol".

"Dydi Reach PLC yn amlwg ddim yn malio llawer am y cynnwys Cymraeg," meddai Bethan Gwanas.

Mae'r criw, meddai, "yn gwneud eu gorau dan amgylchiadau anodd".

Mae Reach PLC yn berchen ar sawl papur newydd a gwefan newyddion, gan gynnwys y Daily Post, y Western Mail, a'r Wales Online.

'Hoelen arall yn arch yr iaith'

Mae Angharad Tomos wedi cyfrannu i'r Herald ers bron i 30 mlynedd

Dywed tîm Yr Herald fod yna "gefnogaeth leol gref" i'r papur, a bod mwy yn prynu'r Daily Post ar ddydd Mercher.

Ond rhybuddiodd y colofnydd Angharad Tomos ei bod wedi gweld y papur yn "dirywio y tu hwnt i reswm" dros y 30 blynedd diwethaf.

Ychwanegodd: "Mae'i jyst yn un hoelen arall yn arch yr iaith."

Dywed mai pedwar colofnydd a golygydd oedd gan Yr Herald ers talwm, a bod ganddynt swyddfa yng Nghaernarfon.

Erbyn hyn, tri cholofnydd sy'n ffurfio'r tîm ac yn darparu'r holl gynnwys.

Hen dîm Yr Herald pan oedd pedwar colofnydd a golygydd

"Fedrwn ni ddim fforddio colli'r hynna sydd gennyn ni o newyddiaduraeth yn yr iaith Gymraeg," medd Ms Tomos.

Rhaid diogelu'r papur "oherwydd traddodiad Yr Herald a'r hyn mae'n gallu ei gynnig i bobl, sef golwg ar ogledd Cymru a Gwynedd yn benodol, ac y Cymry Cymraeg."

'Dim rheswm ariannol'

Ychwanegodd colofnydd arall nad rhesymau ariannol sy'n gyfrifol am gwtogi'r papur, gan honni i Reach PLC dynnu elw sylweddol y llynedd.

"£25-£40 bob tair wythnos yw ein tâl am dudalen lawn," meddai Bethan Jones, sydd wedi bod yn cyfrannu ers 2002.

Yn ystod Covid llynedd, bu'r colofnwyr yn cyfrannu'n ddi-dâl i'r Herald am eu bod mor frwd i weld ei barhad - gan gymryd nad oedd modd eu talu gan nad oedd arian ar gael.

"Pan 'naethon ni ganfod bod nhw'n 'neud cymaint o elw, dyna'r ddadl fel arfer, bod 'na ddim arian... mae'n amlwg bod gan gwmni mawr fel Reach PLC ddigonedd o arian," meddai Angharad Tomos.

"Dwi'm yn beio golygydd y Daily Post, dwi'n beio Reach PLC - elw 'di'r unig beth sy'n gyrru'r cwmni. 'Da ni'n haeddu gwell parch na hyn."

Dywed Ms Tomos fod angen i Reach PLC ddangos mwy o barch at Gymry Cymraeg y gogledd

Dywed Ms Tomos fod yna beryg o golli'r papur yn gyfan gwbl.

"Y peth gwaetha' am golli'r Herald fyddai colli'r berthynas efo'r darllenwyr. 'Da chi i raddau'n gwybod mai pobl gogledd Cymru neu Gwynedd 'di o fwya' lly, mae 'na deyrngarwch clos iawn."

Hoffai'r criw glywed y cwmni'n gofyn: "'Da chi 'di dyfalbarhau... sut allwn ni ymestyn a rhoi mwy o sylw i'r Herald?"

Un cynnig yw cynnwys tudalen o newyddion Cymraeg ym mhapurau Cymreig Reach PLC, gan gynnwys geirfa ar gyfer dysgwyr - syniad sydd wedi ei gefnogi gan yr Archdderwydd Myrddin ap Dafydd.

Ychwanegodd Ms Tomos: "Mae 'na ewyllys yna, mae 'na straeon yna, ffotograffydd, mae 'na ddigon o bobl fysa'n 'neud - ond mae angen y buddsoddiad."

'Angerdd i gadw traddodiad yn fyw'

Mewn ymateb i gais gam sylw gan Reach PLC, dywedodd Golygydd papur y Daily Post, Dion Jones:

"Mae gan Yr Herald Cymraeg etifeddiaeth hir o dros 160 o flynyddoedd.

"Ers 2005, mae'r Daily Post wedi bod yn falch o'i gynnwys fel atodiad o wythnos i wythnos.

"Tra bod rhesymau masnachol yn golygu na fydd y golofn yn cael yr un cynhwysedd a chafwyd yn y gorffennol, mae'r angerdd i gadw'r traddodiad yn fyw yn parhau i fod yn gryf.

"Mae traean o'n staff llawn amser yn Gymry Cymraeg i'r carn, rydym yn parchu'r iaith, ei hanes ac yn gwerthfawrogi rôl Yr Herald Cymraeg i gadw hi'n fyw ac yn iach."