Ymateb 'annigonol' i achosion TB yn Sir Gâr - adroddiad

Bu farw Margaret Pegler, 64, ym mis Medi 2018, bum niwrnod wedi iddi gael gwybod bod y clefyd arni

Roedd yr ymateb i achosion o TB yn Sir Gaerfyrddin dros gyfnod o ddegawd a mwy yn "annigonol", yn ôl adroddiad annibynnol.

Mae'r adroddiad hefyd yn nodi "nad yw'r achosion wedi dod i ben eto ac mae'n parhau i achosi pryder".

Mae hynny 13 mlynedd wedi iddyn nhw gael eu hadnabod gyntaf gan Fwrdd Iechyd Hywel Dda yn Llwynhendy yn 2010.

Bu farw un ddynes o Lwynhendy - Margaret Pegler - o TB, neu'r diciâu, yn 2018.

Yn ôl yr adroddiad, ni chafodd yr achosion eu "trafod yn ffurfiol ar lefel bwrdd" rhwng y bwrdd iechyd ac Iechyd Cyhoeddus Cymru tan 2019, er ei bod hi'n bosib i sgyrsiau ddigwydd "ar lefel is".

Cafodd yr adroddiad ei gomisiynu o ganlyniad i ba mor hir wnaeth yr achosion bara, a faint o bobl gafodd eu heffeithio yn Llwynhendy.

Agwedd 'ddi-hid' ar y dechrau

Cafodd yr adroddiad ei gadeirio gan yr Athro Mike Morgan, cyn-Gyfarwyddwr Clinigol Cenedlaethol Clefyd Anadlol i'r GIG yn Lloegr.

Gwelwyd yr achos cyntaf pan gafodd dynes 71 oed oedd yn gweithio mewn tafarn yn Llwynhendy y clefyd yn 2010.

Mae'r adroddiad yn dweud fod y ddynes yn heintus am gyfnod hir, oherwydd oedi gyda'r diagnosis.

Mae'n ychwanegu bod achosion sy'n gysylltiedig â hynny yn dal i gael eu canfod dros ddegawd yn ddiweddarach.

• TB: Teulu mewn galar yn cwyno am driniaeth

Fe wnaeth yr adroddiad amcangyfrif fod o leiaf 31 achos o TB gweithredol wedi bod yn gysylltiedig â'r achos cyntaf yn 2010, a dros 300 o achosion o TB cudd.

Ychwanegodd y gallai rheolaeth iechyd cyhoeddus o'r achosion "fod wedi bod yn well" ar y dechrau, gan nodi nifer o fethiannau.

Am gyfnod cafodd pobl allai fod wedi dod i gysylltiad â TB yn nhafarn y Joiners Arms rhwng 2005 a 2018 eu hannog i gael prawf

Er mai Bwrdd Iechyd Hywel Dda oedd yn gyfrifol am reoli'r achosion, dywedodd yr adroddiad y dylai Iechyd Cyhoeddus Cymru fod wedi cynnig "mwy o oruchwyliaeth" o'r cychwyn.

Roedd yr agwedd gychwynnol yn "rhy ddi-hid", meddai'r adroddiad, a wnaeth neb sylwi pa mor heintus oedd yr achos cyntaf.

Mae'n dweud nad oedd gweithwyr iechyd cyhoeddus proffesiynol yn meddwl i ddechrau y byddai'r achosion yn mynd "mor ddifrifol ag y gwnaethon nhw".

"Roedd yn amlwg wrth edrych yn ôl bod yr achos cyntaf yn hynod heintus, fel sy'n amlwg o'r gyfradd drosglwyddo cychwynnol uchel (18.6%)," meddai'r adroddiad.

Bu methiannau hefyd gydag olrhain cyswllt, gan ei fod wedi canolbwyntio'n bennaf ar y teulu yn hytrach na chwsmeriaid eraill yn y dafarn.

"O ganlyniad, chafodd pobl oedd wedi'u heintio ddim eu hadnabod, a datblygodd afiechyd actif, gan drosglwyddo'r haint i eraill."

Rheswm arall pam nad oedd yr ymateb cychwynnol yn ddigonol oedd prinder staff o fewn gwasanaethau lleol, a diffyg clinigydd i arwain yr ymateb.

'Risg pellach' o hyd

Doedd "dim gwasanaeth TB clinigol ffurfiol na chydgysylltiedig yn Hywel Dda" pan welwyd yr achosion i ddechrau, meddai'r adroddiad.

Cafodd Dr Llywellyn Jones wedyn ei benodi yn 2014 fel clinigydd arweiniol i oruchwylio'r ymateb i'r achosion.

Ers ei benodi, bu "gwelliant sylweddol yng ngofal cleifion â TB, a'u cysylltiadau", a nodwyd bod Iechyd Cyhoeddus Cymru hefyd wedi dangos "dylanwad cryfach ar ddigwyddiadau" maes o law.

Mae tua 100 o achosion y flwyddyn o dwbercwlosis (TB) yng Nghymru

Ond mae'r adroddiad yn rhybuddio bod yr achos cychwynnol "yn parhau i achosi pryder nawr", ac y gallai fod yn gyfrifol am "achosion yn y dyfodol".

Mae'r adroddiad yn cynnwys nifer o argymhellion, gan gynnwys mwy o ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol o symptomau TB.

Mae'n dweud bod risg pellach o ragor o achosion a marwolaethau, gan fod oedi cyn cyflwyno symptomau a bod "lefel uchel" o haint TB cudd yn y boblogaeth.

Mae'n ychwanegu y dylai unrhyw achosion yn y dyfodol gael eu goruchwylio gan Iechyd Cyhoeddus Cymru o'r dechrau.

Nododd yr adroddiad hefyd bod y gwasanaeth TB lleol wedi gwella, ond bod ganddo ddiffygion o hyd.