Pobl yn cael eu hatal rhag siarad Cymraeg - comisiynydd

Mae Efa Gruffudd Jones yn dweud bod bod angen mynd i'r afael â'r her o greu awyrgylch lle gellir defnyddio'r Gymraeg yn naturiol bob dydd

Mae angen i sefydliadau ar draws Cymru nid yn unig i ddarparu gwasanaethau Cymraeg, ond i'w hyrwyddo hefyd, yn ôl Comisiynydd y Gymraeg.

Yn ei hadroddiad sicrwydd cyntaf ers cychwyn ei swydd fel comisiynydd, dywedodd Efa Gruffudd Jones ei bod yn bryderus bod "canran sylweddol o siaradwyr Cymraeg yn cael eu hatal rhag siarad yr iaith yn eu bywydau bob dydd".

Mae adroddiad 'Codi'r Bar' yn rhoi darlun o'r ffordd y mae sefydliadau yn meddwl am y Gymraeg wrth lunio polisïau ac wrth gynllunio a chyflenwi gwasanaethau yn y Gymraeg.

• Gwrandewch: Comisiynydd y Gymraeg yn trafod yr adroddiad ar Dros Ginio

Dywed y comisiynydd bod lefelau cydymffurfiaeth yn gyffredinol wedi gwella - yn enwedig ymysg cyrff sydd wedi dod o dan Safonau'r Gymraeg ers amser ond bod angen mynd i'r afael â'r her o greu awyrgylch lle gellir defnyddio'r Gymraeg yn naturiol bob dydd.

Mae hyn yn golygu gwella'r gwasanaethau a gaiff eu cynnig ar lafar i bobl, boed hynny dros y ffôn neu wyneb yn wyneb, meddai.

'Angen mwy o bwyslais ar y Gymraeg fel sgìl'

Yn ôl Efa Gruffudd Jones, mae'r gweithle yn allweddol o safbwynt yr iaith.

"Mae twf mewn addysg Gymraeg yn hanfodol ond mae angen sicrhau hefyd fod cyfleoedd i'n pobl ifanc i ddefnyddio'r Gymraeg yn y byd gwaith wedi hynny," meddai.

Mae angen sicrhau fod pobl ifanc yn gallu defnyddio'r Gymraeg wedi iddyn nhw adael addysg, medd Comisiynydd y Gymraeg

"Mae'n braf gweld fod gwasanaethau ysgrifenedig Cymraeg ar gael yn helaeth ond prin yw'r cynnydd yn y gwasanaethau llafar sydd ar gael sef yr hyn y mae pobl yn ei ddweud y maent ei eisiau yn fwy na dim.

"Rwy'n cydnabod fod recriwtio er mwyn cyflenwi'r gwasanaethau hyn yn medru bod yn heriol ond mae angen rhoi mwy o bwys ar y Gymraeg fel sgìl ac rwy'n annog sefydliadau i greu strategaethau cynllunio gweithlu dwyieithog."

Ymysg y canfyddiadau eraill o'r adroddiad mae:

• 95% yn derbyn cyfarchiad yn y Gymraeg wrth wneud galwad ffôn i sefydliad cyhoeddus;

• 90% o negeseuon Twitter a Facebook sefydliadau cyhoeddus ar gael yn Gymraeg;

• Y Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg mewn 33% o'r tudalennau wê a arolygwyd dros y flwyddyn;

• 72% yn cytuno bod gwasanaethau Cymraeg sefydliadau cyhoeddus yn gwella;

• Bron i 75% o siaradwyr Cymraeg yn gweld fod cyfle iddynt ddefnyddio'r Gymraeg yn eu bywydau bob dydd.

Negyddiaeth at y Gymraeg yn niweidiol

Un elfen bryderus a ddaeth i'r amlwg, medd y comisiynydd, oedd fod canran sylweddol o siaradwyr Cymraeg wedi cael profiad o rywun arall yn eu hatal rhag siarad yr iaith yn eu bywydau bob dydd.

Nododd 18% eu bod wedi profi hyn dros y 12 mis diwethaf ond roedd hynny yn cynyddu i 29% ymhlith y rhai, rhwng 16 a 34 oed, a holwyd.

Mae hon yn sefyllfa hollol annerbyniol meddai Efa Gruffudd Jones.

"Mae'r math hwn o negyddiaeth tuag yr iaith Gymraeg, heb os, yn effeithio ar hyder siaradwyr Cymraeg ac yn siŵr o gael effaith ar lefelau defnydd o'r Gymraeg."

• 'Colli degawd o hyrwyddo' ar ôl diddymu Bwrdd yr Iaith

• Cyfrifiad 2021: Stori'r Gymraeg mewn un ardal

• Cyfrifiad 2021: Pam bu gostyngiad yn nifer y siaradwyr Cymraeg?

Mae'r comisiynydd yn credu fod sefydliadau yn awyddus "i wella yn barhaus".

Hoffwn weld pob sefydliad yn cymryd cyfrifoldeb dros sicrhau fod egwyddorion Mesur y Gymraeg,' medd Efa Gruffudd Jones

"Ers cychwyn yn y swydd hon ddechrau'r flwyddyn rwyf wedi cael y cyfle i gyfarfod a sgwrsio gyda nifer fawr o'n rhanddeiliaid ac mae'r agwedd yn gyffredinol yn gadarnhaol tuag at y Gymraeg.

"Hoffwn weld pob sefydliad yn cymryd cyfrifoldeb dros sicrhau fod egwyddorion Mesur y Gymraeg wedi eu gwreiddio'n ddwfn yn eu sefydliadau a'u bod hefyd yn gosod arweiniad sy'n croesawu'r defnydd o'r Gymraeg.

"Byddaf yn parhau i fonitro ac yn ymyrryd lle bo angen gan gynnig cymorth ac arweiniad er mwyn sicrhau fod y Gymraeg yn ganolog i'n gwasanaethau cyhoeddus," ychwanegodd.

'Mae 'na awydd mawr i ddysgu'r iaith'

Wrth ymateb i gynnwys yr adroddiad, dywedodd Prif Weithredwr y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol - sy'n darparu nifer o gyrsiau wedi eu teilwra ar gyfer y gweithle - bod y galw am eu gwasanaeth yn fwy nag erioed.

Dywedodd Dona Lewis wrth raglen Dros Frecwast BBC Radio Cymru: "Ma' cynllun Cymraeg gwaith y ganolfan yn cynnig ystod eang o hyfforddiant, rhywbeth sydd gobeithio, yn gallu cael ei dderbyn gan weithwyr dim ots pa fath o waith ma' nhw'n ei wneud.

"'Da ni'n cynnig cyrsiau dwys, cyrsiau codi hyder a chyrsiau preswyl - ac yn aml mae'r hyfforddiant wedi ei deilwra ar gyfer sectorau penodol.

"'Da ni wedi gweld y cynllun yn mynd o nerth i nerth ers ei sefydlu yn 2017 - 'da ni wedi darparu gwasanaethau i tua 1,500 o gyflogwyr, cyflogwyr sydd yn aml angen cyd-ymffurfio a'r safonau, ond nid dim ond hynny yn angenrheidiol.

Cafodd Dona Lewis ei phenodi'n brif weithredwr ar y ganolfan ym mis Rhagfyr 2022

"Mae 'na awydd mawr i ddysgu'r iaith. 'Da ni'n trafod lot efo nifer fawr o gyflogwyr - am y fath o gymorth maen nhw ei angen, o ran pa fath o hyfforddiant sy'n addas, pa fath o hyfforddiant sy'n bosib iddyn nhw ei gynnal, ond yn sicr 'da ni di gweld y galw yn cynyddu dros y blynyddoedd," meddai Ms Lewis.

"Mae hyder yn rhan fawr o'n harlwy ni yma yn y ganolfan. Dydi dysgu iaith ddim yn digwydd ar ei ben ei hun - mae'n rhaid gwneud hynny wrth feddwl am ei defnyddio hi a chodi hyder i neud hynny.

"Mae rhan fawr o'r hyn 'da ni'n ei neud efo dysgwyr yn ymwneud a defnyddio'r Gymraeg sydd gyda nhw, a gwneud hynny yn gyfforddus a hyderus.

"Mae'r galw wedi cynyddu, ag ymateb i'r galw ydi'r her fawr i ni... 'da ni'n ceisio gwneud hynny mewn ffordd arloesol a chreadigol".