Craig yr Undeb: Craig bwysicaf Cymru?
- Cyhoeddwyd
Mae’r darn yma yn addas i siaradwyr newydd.
Ar yr hen brif ffordd rhwng Llanberis a Chaernarfon, mae craig sy’n bwysig iawn i hanes Cymru.
Dros 150 o flynyddoedd yn ôl, roedd chwarelwyr Dyffryn Peris yn cyfarfod wrth ymyl y graig.
Yma, roedden nhw'n trafod yr amodau gwaith gwael yn gyfrinachol.
Tyfodd Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru allan o’r cyfarfodydd cyfrinachol hyn. Dechreuodd yr Undeb ym mis Ebrill 1874.
Dyma ychydig o’r hanes.
Chwarelwyr eisiau Undeb
Roedd chwarelwyr Dyffryn Peris oedd yn gweithio yn chwareli Dinorwig a Glyn-Rhonwy eisiau cyflog ac amodau teg gan y perchnogion.
Ond doedd perchnogion y chwareli llechi ddim yn gadael i'r gweithwyr ymuno ag undeb.
Un tro yn yr 1870au, fe wnaeth 110 o chwarelwyr Glyn-Rhonwy ddweud eu bod yn Undebwyr.
Cawson nhw eu taflu o’r chwarel gan y perchennog, Capten Wallace Cragg.
Ond ar ôl tair wythnos, sylweddolodd Capten Cragg ei fod yn colli busnes felly fe ddaeth y gweithwyr yn ôl.
Doedd perchnogion chwareli Dyffryn Peris ddim eisiau i fwy o chwarelwyr ymuno ag Undebau Llafur.
Felly fe wnaeth Assheton Smith, perchennog stad y Faenol a chwarel Dinorwig wahardd cyfarfodydd ar ei dir.
Sefydlu Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru
O’r diwedd, ar Ebrill 27 1874, yn nhafarn The Queen’s Head yng Nghaernarfon, cafodd pwyllgor ei ffurfio.
Yma, cafodd Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru ei sefydlu am y tro cyntaf.
Roedd Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru yn gwarchod hawliau holl chwarelwyr yr ardal, nid dim ond chwarelwyr Dyffryn Peris.
Roedd yn gyfle i chwarelwyr Dyffryn Ogwen, Dyffryn Nantlle a Blaenau Ffestiniog i ymuno gyda’r Undeb hefyd. Mewn undeb mae nerth!
Ar ôl i’r chwarelwyr sefydlu’r Undeb, aethon nhw i ddathlu ger Craig yr Undeb.
Roedden nhw wedi treulio oriau maith yn trafod sefydlu'r undeb yn y llecyn yma.
Craig sy'n rhan o hanes
Roedd Craig yr Undeb yn lle pwysig i’r chwarelwyr am flynyddoedd wedyn.
Yn ystod streic gan chwarelwyr Dinorwig yn 1885-1886, roedd y chwarelwyr yn cyfarfod yma eto.
Roedd tua 6,000 o bobl yn un cyfarfod ym mis Chwefror 1886.
Mae'n llecyn tawel heddiw ond mae wedi chwarae rhan fawr yn hanes yr undebau llafur yng ngogledd Cymru.
Geirfa
prif ffordd / main road
craig / rock
chwarel / quarry
chwareli / quarries
llechi / slate
chwarelwyr / quarrymen
cyhoeddi / declare
amodau gwaith / working conditions
annheg / unfair
cyfrinachol / in secret
cyflog / pay
perchnogion / owners
ymuno/ join
undebau llafur / trade unions
oriau maith / long hours
sefydlu / establish
parhau / continue
llecyn / a small place or spot
gwahardd / ban
gwarchod hawliau / protect rights
Undebwyr / Unionists
Mewn undeb mae nerth / in unity there's strength
Pynciau cysylltiedig
Straeon perthnasol
- Cyhoeddwyd24 Ionawr 2020
- Cyhoeddwyd11 Rhagfyr 2023