Toriadau 'creulon' yn 'peryglu natur' medd amgylcheddwyr

Mae nifer o swyddi yn y fantol wrth i Gyfoeth Naturiol Cymru geisio llenwi bwlch gwerth £13m yn ei gyllideb

Mae ymgyrchwyr wedi disgrifio toriadau posib i'r corff sy'n rheoleiddio'r amgylchedd fel rhai "creulon" allai "beryglu natur".

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) yn bwriadu cael gwared ar 265 o swyddi, gan ystyried toriadau mewn meysydd fel taclo troseddau gwastraff, cynghori ar newid hinsawdd, rheoli safleoedd treftadaeth a rhedeg canolfannau ymwelwyr.

Fe honnodd un undeb y gallai arwain at sefyllfa lle nad oedd yna "ddigon o staff ar lawr gwlad" i warchod yr amgylchedd.

Dywedodd CNC eu bod yn gwneud "pob ymdrech posib" i flaenoriaethu'r gwaith oedd yn cael "y mwyaf o effaith ar natur, hinsawdd a llygredd".

Mae BBC Cymru wedi siarad â rhai o staff presennol a chyn-staff CNC.

Tra'n cydnabod bod y sefydliad mewn "sefyllfa ariannol amhosibl", mae nifer yn "grac" ac "yn teimlo fel eu bod wedi'u cau allan o'r gwaith o drio dod o hyd i ateb", meddai un.

"Ry'n ni wedi colli blwyddyn y galle ni fod wedi treulio yn ceisio achub rhai o'n gwasanaethau - fel trefnu bod mentrau cymunedol yn prynu ein canolfannau ymwelwyr."

"Mae nifer o staff yn disgrifio'r sefyllfa fel siambls," honnodd.

Roedd eraill yn feirniadol o'r angen am doriadau i'r corff sy'n gwarchod yr amgylchedd, o gofio bod Llywodraeth Cymru wedi datgan argyfwng hinsawdd a natur.

Dywedodd UNISON Cymru, y mwyaf o'r pum undeb sy'n cynrychioli staff CNC fod gweithwyr wedi dweud wrthyn nhw na fyddai'r cynlluniau yn "datrys problemau yn y tymor hir".

"Mae ganddyn nhw bryderon hefyd ynglŷn â cholli staff sydd â blynyddoedd o brofiad," meddai'r trefnydd rhanbarthol Andrew Woodman.

"Fe fydd UNISON yn brwydro i geisio achub pob swydd," meddai.

Pam fod toriadau dan ystyriaeth?

Tra bod grant craidd CNC gan Lywodraeth Cymru heb gynyddu yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae'r corff yn wynebu costau llawer uwch oherwydd chwyddiant.

Mae'r "bwlch ariannol" yn y gyllideb yn mynd i gyrraedd £13m yn 2025/26, gan fynd tu hwnt i £17m erbyn 2026/27 os na fydd gweithredu, meddai rheolwyr.

Mae CNC wedi bod yn cynnal ymgynghoriad 45 niwrnod gydag undebau a staff, gan lwytho rhai dogfennau yn crynhoi'r newidiadau posib ar eu gwefan.

Maen nhw'n awgrymu y bydd llai o adnoddau i'r gwaith o ddylanwadu polisi ar yr amgylchedd - gan gynnwys mewn meysydd fel newid hinsawdd.

Fydd yna ddim "tîm addysg ac iechyd" penodol yn y dyfodol.

Bydd yna doriadau i'r gwaith o "reoli nodweddion treftadaeth" mewn coetiroedd cyhoeddus, ac i gaffis a siopau yng nghanolfannau ymwelwyr y corff.

Pan ddaw hi at ddelio â digwyddiadau fel achosion o lygredd, bydd CNC yn "goddef mwy o risg", gan leihau "faint o alwadau blaenoriaeth is ry'n ni'n ymateb iddyn nhw".

Maen nhw'n cynnig "gostyngiad bach" ym maes gorfodaeth, gan gynnwys wrth daclo troseddau gwastraff.

Byddai'r botanegydd Delyth Williams yn gweld colled llyfrgell amgylcheddol CNC ym Mangor

Bydd llyfrgell amgylcheddol y corff ym Mangor yn cau hefyd, cam sydd wedi cythruddo ecolegwyr ac wedi arwain at ddeiseb.

Mae'r llyfrgell yn agored i'r cyhoedd, ac mae ganddo gatalog ar-lein sy'n cynnwys llyfrau a chylchgronau yn ogystal ag adroddiadau ac arolygon yn y maes.

Mae modd defnyddio'r wybodaeth i helpu gyda cheisiadau cynllunio, a monitro rhywogaethau prin.

I'r botanegydd Delyth Williams mae'r penderfyniad yn un "siomedig iawn".

"Mae o'n adnodd anhygoel i unrhyw un sydd â diddordeb ym myd natur, mae 'na gasgliad anferth yna o bethau defnyddiol," meddai.

Dywedodd fod gwaith botanegwyr gwirfoddol yn hollbwysig wrth gofnodi effeithiau newid hinsawdd, a'r dirywiad o ran bioamrywiaeth.

Mae wrthi'n ysgrifennu'r detholiad cynta' o lystyfiant Sir Ddinbych, cofnod manwl o blanhigion gwyllt y sir - ac yn dweud y bydd cynnwys y llyfrgell yn "hollbwysig" i'r gwaith hwnnw.

"Os nad ydy o yna, ac os nad ydy o'n hawdd i gael hyd i'r data fydd hynny'n cael dylanwad mawr."

Mae nifer o gyrff ac elusennau amgylcheddol wedi codi pryderon am y toriadau - gan gynnwys WWF Cymru

Dywedodd Gareth Clubb, cyfarwyddwr WWF Cymru y byddai'r cynlluniau yn "peryglu natur".

"Bydd 'na achosion o droseddau amgylcheddol sydd ddim yn cael eu hymchwilio, fe fydd na ddigwyddiadau lle nad oes gan CNC y staff a'r capasiti i ddelio â nhw."

"Mae'r rhain yn doriadau cyllidebol creulon i wasanaethau cyhoeddus pwysig," ychwanegodd Sam Ward, pennaeth Climate Cymru.

Roedd angen sicrhau bod CNC wedi'i "arfogi" gydag arbenigedd ecolegol a chyllid digonol, os oedd Cymru "i gael gobaith o allu atal newid hinsawdd a'r colledion i fioamrywiaeth," meddai'r Athro Christian Dunn o'r Gymdeithas Ecolegol Brydeinig.

Dywedodd Helen Pye, Cyfarwyddwr Cynorthwyol yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yng Nghymru ei bod hi'n "allweddol nad y'n ni'n gweld cam yn ôl o ran ein hadnoddau naturiol."

Fydd y corff ddim yn gwneud toriadau o ran taclo llygredd dŵr

Un maes y mae CNC wedi addo buddsoddi mwy o adnoddau ynddo yw taclo llygredd dŵr, ar adeg pan fod cryn bryder ymysg y cyhoedd ynglŷn â chyflwr afonydd a moroedd.

Dywedodd prif weithredwr Afonydd Cymru, Gail Davies-Walsh fod y manylyn hwnnw yn galonogol.

"Mae'r toriadau cyllidebol yma yn gyfle i'r rheoleiddiwr ailffocysu ar berfformio ei ddyletswyddau cyfreithiol, a falle yn llai ar waith a allai gael ei ddelifro mewn modd mwy cost-effeithiol gan bartneriaid," meddai.

Beth sydd gan CNC i'w ddweud?

"Does dim dwywaith fod hyn yn gyfnod arwyddocaol a heriol i ni gyd yma yn CNC," meddai Prys Davies, Cyfarwyddwr Strategaeth a Datblygu Corfforaethol.

"Mae cyllid cyhoeddus yn hynod o dynn ar draws y DU a ry'n ni'n gorfod edrych ar ein cyfrifoldebau ac adolygu'r hyn y gallwn ni a sy'n rhaid i ni barhau i'w wneud, yr hyn sy'n rhaid i ni ei stopio, a be allwn ni ei arafu neu ei wneud yn wahanol."

Dywedodd fod penaethiaid yn "deall yn llwyr yr effaith" ar gydweithwyr a bod yna gymorth ar gael.

"Maen nhw wedi parhau i ddangos proffesiynoldeb llwyr ac ymrwymiad i'w gwaith yn ystod yr adeg heriol yma," meddai.

Bydd y wybodaeth sydd wedi'i dderbyn yn ystod yr ymgynghoriad yn cael ei ystyried a'r cynigion terfynol yn cael eu cyflwyno i fwrdd CNC yng nghanol mis Hydref, ychwanegodd.

Dywedodd y dirprwy brif weinidog a'r ysgrifennydd newid hinsawdd Huw Irranca-Davies fod ganddo hyder y bydd CNC yn llwyddo "i weithio ar y cyd â rhanddeiliaid a'u staff i ddod i sefyllfa lle gallan nhw gwblhau eu dyletswyddau statudol".

"Y realiti plaen yw bod 'na ddewisiadau anodd yn ein hwynebu ni ar draws y llywodraeth, ac ar draws y DU, ac mae'r rhain wedi'u gorfodi arnom ni yn dilyn cymaint o flynyddoedd o lymder," meddai.