Ymgyrchydd o blaid Palesteina yn ôl adref ar ôl cael ei harestio

Cafodd yr ymgyrchydd Dee Murphy ei chadw ar y Lan Orllewinol am hyd at 10 diwrnod

Mae ymgyrchydd o blaid Palesteina yn dweud ei bod wedi teimlo "dicter a thorcalon" ar ôl cael ei chadw ar y Lan Orllewinol.

Dychwelodd Dee Murphy, 70, sy'n byw yn Abertawe ond yn wreiddiol o Iwerddon, i Gymru yr wythnos diwethaf ar ôl cael ei chadw yn y ddalfa am hyd at 10 diwrnod.

Dywedodd Ms Murphy, sydd wedi'i gwahardd rhag dychwelyd i'r ardal, ei bod yn gwirfoddoli gyda International Solidary Movement (ISM) pan gafodd ei harestio.

Mae llywodraeth Israel wedi cael cais am sylw.

'Anghyfiawnder'

Y Lan Orllewinol yw'r tir rhwng ymyl ddwyreiniol Israel ac ochr orllewinol Afon Iorddonen ac mae'n gartref i tua tair miliwn o Balesteiniaid.

Mae Israel wedi meddiannu'r Lan Orllewinol - rhywbeth y mae'r Palesteiniaid ei eisiau fel rhan o unrhyw wladwriaeth yn y dyfodol - ers Rhyfel Chwe Diwrnod 1967, ac mae'n parhau i adeiladu aneddiadau yn yr ardal.

Mae'r rhain yn cael eu hystyried yn anghyfreithlon o dan gyfraith ryngwladol, er bod Israel yn gwrthod y safbwynt yma.

Er bod gan Israel reolaeth filwrol dros y Lan Orllewinol, rhoddodd Cytundebau Oslo 1995 rywfaint o reolaeth weinyddol a diogelwch i'r Awdurdod Palesteinaidd dros rai ardaloedd.

Dywed Dee Murphy iddi beidio cael cynrychiolaeth gyfreithiol ar ôl gwrthod yr opsiwn o alltudio i ddechrau

Dywedodd Ms Murphy wrth BBC Cymru ei bod wedi bod yn yr ardal sawl gwaith dros yr 20 mlynedd diwethaf.

"Rwy'n un o'r bobl hynny, mae anghyfiawnder yn fy nghael," meddai.

"Ac, i mi, yr hyn sy'n digwydd ym Mhalesteina yw un o'r anghyfiawnderau mwyaf yn y byd heddiw."

Ychwanegodd: "Ddaethon ni ar draws yr ISM ac roedden nhw'n gofyn i bobl ddod fel arsylwyr.

"Mae bod yno yn unig, rwy'n credu, yn dangos i'r Palesteiniaid nad ydyn nhw ar eu pennau eu hunain."

Dywedodd ei bod yn gwirfoddoli yn ardal ddeheuol y Lan Orllewinol, cyn i ymsefydlwyr Israelaidd ffonio'r heddlu ar 31 Mai.

"[Mae'r ardal] wedi cael ei thargedu'n arbennig gan yr Israeliaid," meddai.

"Yn yr achos hwn, roedd pentref sy'n agos iawn at fy nghalon o'r enw Khalet a-Daba wedi cael ei ddymchwel bron yn gyfan gwbl ychydig wythnosau cyn i mi adael. Roedd yn dorcalonnus."

Dywedodd yr IDF fod y pentref wedi'i "adeiladu'n anghyfreithlon o fewn parth tanio milwrol" a bod Palesteiniaid yn byw yno'n anghyfreithlon.

Mae gweinidogion asgell dde eithafol Israel yn y llywodraeth glymblaid wedi dweud yn ddiweddar y byddai cymeradwyo 22 o aneddiadau Iddewig newydd ar y Lan Orllewinol yn "atal sefydlu gwladwriaeth Balesteinaidd a fyddai'n peryglu Israel".

Dywedodd Ms Murphy fod "ymsefydlwyr arfog treisgar, dirmygadwy o Israel wedi dod a gorfodi dau deulu allan" o'r pentref tra roedd hi yno.

Dywedodd mab Ms Murphy, Dale Ryan, nad oedd yn gallu siarad yn uniongyrchol â'i fam tra roedd hi yn y ddalfa

"Maen nhw'n anghyffyrddadwy, ac maen nhw'n gwybod hynny," meddai.

"I ond eistedd yno a gwylio dynion a menywod sy'n oedolion, a neiniau a theidiau yn eistedd yno a'i gymryd, oherwydd os byddwch chi'n codi bys yn erbyn ymsefydlwr, rydych chi'n cael eich harestio.

"Arhoson ni'r nos. Ac tua 05:45 y bore codais a chlywais weiddi o'r ystafell ymolchi - gweiddi, gweiddi, a gwydr yn cael ei dorri.

"Roedd y milwr wedi torri gwydr y drws, gan weiddi 'ewch allan' a phwyntio gynnau atom ni."

Dywedodd Ms Murphy iddi roi ei phasbort a chynnig gadael yr ardal, ond dywedwyd wrthi y byddai'n cael ei chadw tan i'r heddlu gyrraedd.

"Dywedon nhw wrthym fod tri rheswm - oherwydd ein bod ni mewn parth milwrol caeedig, ein bod ni wedi gwrthod rhoi ein pasbortau drosodd a'n bod ni wedi gwrthod gadael yr ardal," meddai hi.

"Dydyn nhw ddim eisiau pobl ryngwladol yno ym Mhalestina, a fydd yn mynd adref ac yn siarad â'r cyfryngau.

"[O'n i'n teimlo] dicter, dicter a thorcalon, bod yn rhaid i mi gerdded i ffwrdd oddi wrth ffrindiau pan oedden nhw wir ein hangen ni yno.

"I gael fy nghymryd i ffwrdd o hynny, i gael fy ngorfodi allan, roeddwn i fel, 'Dydw i ddim am dderbyn hynny. Dydw i ddim am lofnodi'r darn yna o bapur, rydw i'n mynd i ymladd yn ei erbyn yn y llys'."

'Dyblu fy ymdrechion'

Dywedodd Ms Murphy iddi gael ei gwrthod rhag cael cynrychiolaeth gyfreithiol ar ôl gwrthod yr opsiwn o alltudio i ddechrau.

Yr wythnos diwethaf, dywedodd ei chyfreithiwr Noa Dagoni wrth y BBC fod y ffordd y cafodd yr achos ei drin wedi bod yn "bryderus iawn".

"Ni weithiodd pethau allan i mi," ychwanegodd Ms Murphy, "roedd y cyfathrebu'n amhosib.

"Doedd e ddim yn teimlo fel pe bai wedi cyflawni unrhyw beth. Felly gwnes i'r penderfyniad trist iawn i adael ar fy mhen fy hun."

Ychwanegodd: "Rydych chi'n gwybod bod risg.

"Ond os ydych chi'n berson optimistaidd fel fi, rydw i fel 'ah, mae wedi digwydd i bobl eraill, rydw i'n mynd i fod yn iawn'. Nid y tro hwn, yn anffodus.

"Ond byddwn ni'n gwneud beth bynnag allwn ni yma. Bydd yn rhaid i mi ddyblu fy ymdrechion yma, os na allaf ei wneud yno, fe'i gwnaf yma."

Dywedodd Adran Materion Tramor a Masnach Llysgenhadaeth Iwerddon yn flaenorol eu bod yn "ymwybodol o'r achos" ac yn "darparu cymorth consylaidd".

Ychwanegodd y Swyddfa Dramor yn flaenorol fod eu staff "yn barod i gefnogi Dinasyddion Prydeinig dramor 24/7".

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.