Yr Arglwydd Dafydd Elis-Thomas wedi marw yn 78 oed
Dywedodd teulu'r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas ei fod wedi marw yn dawel yn ei gartref yn dilyn salwch byr
- Cyhoeddwyd
Mae'r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas - un o ffigyrau gwleidyddol mwyaf blaenllaw a lliwgar Cymru dros yr hanner canrif ddiwethaf - wedi marw yn 78 oed.
Cafodd ei ethol fel Aelod Seneddol dros Blaid Cymru yn 1974, ac yntau ond yn 27 oed - yr ieuengaf o'r 635 o aelodau.
Fe gynrychiolodd Meirionnydd - a Meirionnydd Nant Conwy yn ddiweddarach - tan 1992, pan ddaeth yn aelod o Dŷ'r Arglwyddi.
Bu hefyd yn arweinydd ar Blaid Cymru rhwng 1984 a 1991, gan eistedd fel Aelod Cynulliad - ac yna Aelod o'r Senedd - rhwng 1999 a 2021.
Ef oedd Llywydd cyntaf y Cynulliad, gan wasanaethu tan 2011.
Wrth gyhoeddi ei farwolaeth fore Gwener, dywedodd ei deulu ei fod wedi marw yn dawel ei gartref yn dilyn salwch byr.
Dafydd Elis-Thomas (chwith) gyda Gwynfor Evans a Dafydd Wigley yn Nhŷ'r Cyffredin yn Llundain ar 22 Hydref 1974
Yn 2021 fe safodd i lawr fel Aelod o Senedd Cymru dros Ddwyfor-Meirionnydd.
Roedd ar un adeg yn cael ei alw'n 'Marcsydd Meirionnydd' ac yn un o brif arweinwyr syniadaeth yr adain chwith yng Nghymru.
Yn 2016 fe adawodd Blaid Cymru gan barhau fel aelod annibynnol o Senedd Cymru.
Mewn datganiad dywedodd ei deulu: "Bu farw'r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas yn 78 oed yn dawel yn ei gartref ar fore'r 7fed o Chwefror yn dilyn salwch byr.
"Mae'r teulu'n gofyn am breifatrwydd ar yr adeg anodd hon."
Rhannodd Llywydd presennol y Senedd, Elin Jones ei hatgofion ar Dros Ginio
Dywedodd arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth, fod "colli Dafydd yn ergyd drom i wleidyddiaeth Cymru a bywyd sifig ein cenedl".
"Yn ddi-os roedd Dafydd yn un o ffigyrau mwyaf dylanwadol ac arwyddocaol ei genhedlaeth, a fel Llywydd y Cynulliad cyntaf gwnaeth gyfraniad amhrisiadwy i osod seiliau cadarn i ddatganoli.
"Rydym yn cofio Dafydd fel un a dorrodd dir newydd fel yr Aelod Seneddol ieuengaf yn San Steffan yn 1974 ac aeth ymlaen i arwain Plaid Cymru gydag angerdd ac afiaeth.
"Fe dyfais i fyny efo Dafydd yn ffrind personol a theuluol, a bu'n ddylanwadol arnaf i o fy mlynyddoedd ieuengaf.
"Roedd ei gariad at ein cenedl, ein hiaith, a'n diwylliant yn ddi-wyro.
"Ar ran Plaid Cymru, rwy'n estyn ein cydymdeimladau dwysaf â theulu Dafydd yn eu profedigaeth."
'Craig sylfaen ein Senedd'
Cafodd yr Arglwydd Elis-Thomas ei ddisgrifio fel "un o gewri gwleidyddiaeth Cymru" gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig.
"Ni all unrhyw un ddadlau nad oedd ganddo gariad dwfn tuag at Gymru a phobl Cymru," meddai Darren Millar AS.
"Bydd colled enfawr ar ei ôl."
Dywedodd Llywydd presennol y Senedd, Elin Jones, bod Dafydd Elis-Thomas yn "ffigwr hollbresennol" yng ngwleidyddiaeth Cymru ers dechrau'r 1970au.
"Fel Llywydd cyntaf y Senedd, roedd yn eiddgar i sefydlu democratiaeth gyfoes o'r dechrau, a dysgu gan Seneddau eraill beth i'w wneud a beth i beidio ei wneud.
"Dafydd oedd ceidwad y cyfansoddiad Cymreig, ond un oedd bob amser yn barod i feddwl y tu allan i'r bocs.
"Ef oedd craig sylfaen ein Senedd."