'Testun pryder' bod hanner myfyrwyr Cymraeg wedi gadael Cymru

Aeth hanner myfyrwyr cyfrwng Cymraeg eleni i brifysgolion yn Lloegr, fel Caergrawnt

Mae hanner y disgyblion o ysgolion cyfrwng Cymraeg a ddechreuodd yn y brifysgol eleni wedi gadael Cymru.

Aeth 49% i Loegr ac 1% i'r Alban, tra bod 50% wedi aros yng Nghymru. Aeth 0% i Ogledd Iwerddon.

Dywedodd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, a gasglodd yr ystadegau, ei fod yn "destun pryder i'r Coleg bod cynifer o fyfyrwyr yn gadael Cymru i astudio mewn prifysgolion ble nad oes cyfleoedd iddyn nhw barhau i astudio trwy gyfrwng y Gymraeg".

Mae Mark Drakeford, gweinidog y Gymraeg yn llywodraeth Lafur Cymru, wedi dweud: "Rydyn ni eisiau pobl sydd wedi cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg i fynd i ble bynnag y maen nhw eisiau astudio, ond i gadw'r Gymraeg sydd gyda nhw yn fyw, ac i ddefnyddio'r Gymraeg yna ar ôl astudio a dod nôl i Gymru."

Mae'r Ceidwadwyr yn pwysleisio'r angen i ddenu myfyrwyr sy'n astudio yn Lloegr yn ôl i'r gweithlu yng Nghymru.

Dywedodd Plaid Cymru bod y ffigyrau'n "peri pryder gwirioneddol" sy'n "profi unwaith eto fod angen newid".

Dywedodd Dylan Bryn Roberts ar ran mudiad Dyfodol i'r Iaith bod yr "allfudo yma... yn tanseilio pob ymdrech i sicrhau gweithlu Cymraeg yn ein hysgolion, meddygfeydd, deintyddfeydd, sector cyhoeddus ac ati".

Cafodd y BBC yr ystadegau gan UCAS oherwydd eu cytundeb gyda'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol.

Dim ond canrannau sydd ar gael, ac maen nhw'n cyfateb i fyfyrwyr a dderbyniodd le mewn prifysgol neu goleg 28 diwrnod ar ôl diwrnod canlyniadau Safon Uwch/Lefel 3 2025.

Nid oes ystadegau cyfatebol ar gyfer myfyrwyr o ysgolion cyfrwng Saesneg yng Nghymru meddai UCAS.

Y ffigyrau ar gyfer 2024 ar gyfer ysgolion cyfrwng Cymraeg oedd bod 47% o'r rhai a ddechreuodd yn y brifysgol wedi mynd i Loegr, 1% i'r Alban a 52% wedi aros yng Nghymru.

Yn 2023 aeth 49% i Loegr, 1% i'r Alban a 50% wedi aros yng Nghymru.

Cynllun Cadw Cyswllt

Ers tair blynedd mae'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn derbyn grant gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cynllun Cadw Cyswllt.

Bwriad y cynllun, medd y Coleg, yw "ymgysylltu gyda myfyrwyr sydd wedi gadael Cymru i astudio mewn prifysgol tu hwnt i'r ffin trwy ymweliadau, digwyddiadau, cylchlythyron a chynnwys ar y cyfryngau cymdeithasol".

"Wrth ymuno â'r cynllun, mae myfyrwyr yn derbyn newyddion rheolaidd am y cyfleoedd sydd i ddychwelyd i Gymru i astudio, hyfforddi neu weithio trwy gyfrwng y Gymraeg."

Mae angen i fyfyrwyr sy'n astudio y tu hwnt i Gymru "gadw'r Gymraeg sydd gyda nhw yn fyw", meddai Mark Drakeford

Yn y Senedd yn gynharach y mis hwn, gofynnodd Samuel Kurtz o'r Ceidwadwyr, "pa waith sydd yn cael ei wneud ar hyn o bryd i dynnu disgyblion sydd mewn prifysgolion yn Lloegr yn ôl i Gymru, i sicrhau eu bod nhw'n mynd i fod yn y gweithlu yma yng Nghymru?"

Yng nghyd-destun trafodaeth ar sgiliau iaith Gymraeg athrawon, ychwanegodd, "efallai fydd yr iaith gyda nhw dros y ffin yn Lloegr, ond efallai y byddan nhw'n meddwl dysgu yn Lloegr neu lefydd eraill.

"Ond achos bod yr iaith gyda nhw, mae'n hollbwysig eu tynnu nhw yn ôl i mewn i Gymru, i mewn i'r gweithlu."

Creu mwy o gyfleoedd i siarad Cymraeg

Atebodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg, Mark Drakeford, bod "mwy o bosibiliadau" gyda'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol erbyn hyn.

"Maen nhw'n gallu ffeindio mas ble mae'r bobl yn nosbarth 6 yng Nghymru yn mynd i'r brifysgol... ac sydd wedi cael eu haddysgu trwy gyfrwng yr iaith Gymraeg.

"Maen nhw'n mynd i greu rhwydwaith o bobl sy'n siarad Cymraeg ond sydd yn rhywle lle does dim llawer o gyfleoedd iddyn nhw ddefnyddio'r Gymraeg, achos eu bod nhw'n astudio'n Newcastle neu ble bynnag y maen nhw, a'u tynnu nhw gyda'i gilydd, just i gael fwy o bosibiliadau i ddefnyddio'r Gymraeg sydd gyda nhw, a chadw'r Gymraeg sydd gyda nhw yn fyw, a chreu rhwydwaith o bobl gyda'r diddordeb i wneud hynny."

Ychwanegodd ei fod "eisiau pobl sydd wedi cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg i fynd i ble bynnag y maen nhw eisiau astudio, ond i gadw'r Gymraeg sydd gyda nhw yn fyw, ac i ddefnyddio'r Gymraeg yna ar ôl astudio a dod nôl i Gymru".

Dywedodd llefarydd ar ran Plaid Cymru wrth y BBC ei bod hi'n "drueni gweld cymaint o fyfyrwyr o ysgolion cyfrwng Cymraeg yn teimlo bod yn rhaid iddyn nhw adael Cymru er mwyn astudio".

"Mae hyn yn tanlinellu'r angen i gryfhau prifysgolion Cymru ac i'w gwneud yn ddewis deniadol i'n pobl ifanc.

"Dylai Llywodraeth Cymru fod yn gweithio'n llawer mwy gweithgar i hyrwyddo'r cyfleoedd sydd yma gartref, gan sicrhau bod gan fyfyrwyr opsiynau gwirioneddol i barhau i astudio drwy'r Gymraeg."

'Profi bywyd tu allan i Gymru'

Mae Efa, Elina a Gwion i gyd wedi gadael Cymru i ddysgu.

Yn siarad ar raglen Dros Frecwast, dywedodd Efa ei bod hi wedi mynd i brifysgol yn Lloegr i "ehangu fy ngorwelion a profi mwy tu allan i Gymru".

Dywedodd Elina bod prifysgolion Lloegr "yn cynnig cyrsiau sy'n well... es i i brifysgol yn Llundain ac o'n i eisiau profi bywyd yn y ddinas fawr".

Dywedodd Gwion ei fod wedi penderfynu mynd i Brifysgol Glasgow oherwydd ei fod yn "licio'r ddinas ac mae'r brifysgol yn wych".

"Ond hefyd wrth adlewyrchu ar y sefyllfa ariannol, mae'r prifysgol yn cynnig ysgoloriaeth os ydych chi'n dod o weddill Prydain a dwi'n derbyn hynny nawr dal."

'Gwario hanner biliwn yn Lloegr'

Dywedodd prif weithredwr Dyfodol i'r Iaith, Dylan Bryn Roberts: "Gwariodd Llywodraeth Cymru hanner biliwn o bunnoedd ar fyfyrwyr Cymru yn Lloegr y llynedd, gan ariannu prifysgolion yn Lloegr yn bennaf.

"Dyma gynnydd o 60% dros bum mlynedd yn unig a fydd yn cynyddu eto eleni.

"Mae'n hen bryd dilyn esiampl Yr Alban a Gogledd Iwerddon sy'n cynnig manteision sylweddol i'w myfyrwyr astudio yn eu gwlad eu hunain."

Ymatebodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru, "rydym yn cynnig y pecyn cymorth cynhaliaeth myfyrwyr mwyaf hael i israddedigion llawn amser yn y DU, p'un a yw myfyriwr sy'n byw yng Nghymru yn dewis astudio yng Nghymru neu yn rhywle arall yn y DU".

O ran cyllid, eglurodd, "talodd Llywodraeth Cymru £1.17 biliwn mewn benthyciadau, sy'n cael eu had-dalu, a grantiau nad ydynt yn cael eu had-dalu, i fyfyrwyr Cymru (sy'n astudio y tu mewn a'r tu allan i Gymru) yn y flwyddyn academaidd 2023/24.

"O hyn, benthycwyd £911m i fyfyrwyr i gefnogi eu ffioedd dysgu a'u cynhaliaeth.

"Gwariwyd y £264m sy'n weddill ar grantiau, gan gynnwys grantiau cynhaliaeth i helpu gyda chostau byw, grantiau Lwfans Myfyrwyr Anabl a grantiau eraill wedi eu targedu.

"Mae'r ffigur £500m ar gyfer myfyrwyr sy'n astudio y tu allan i Gymru yn seiliedig ar ddarn penodol o ddata'r Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr ac mae'n cynnwys gwariant ar fenthyciadau a grantiau.

"Darperir cyllid ar gyfer benthyciadau myfyrwyr gan Drysorlys EM ac ni all Llywodraeth Cymru ei ailddyrannu na'i wario at unrhyw ddiben arall."

Cafodd Seren ei sefydlu yn wreiddiol i hybu nifer y disgyblion Cymreig sydd yn mynd i brifysgolion fel Rhydychen

Ar gyfer etholiad Senedd Cymru ym Mai 2026, mae'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn galw ar y llywodraeth nesaf i osod targedau i gynyddu'r nifer o fyfyrwyr Academi Seren sy'n mynd ymlaen i astudio cyrsiau o'r radd flaenaf ym mhrifysgolion Cymru a thrwy gyfrwng y Gymraeg.

"Byddai hyn yn cefnogi nodau ac amcanion Cymraeg 2050 y llywodraeth i gynyddu defnydd o'r Gymraeg a chefnogi ymdrechion i sicrhau gweithlu dwyieithog mewn meysydd allweddol megis y gweithlu addysg a'r gweithlu iechyd," meddai'r Coleg.

Cafodd Rhwydwaith Seren - sydd bellach wedi'i ailenwi yn Academi Seren - ei sefydlu yn 2015 yn dilyn adroddiad gan yr Arglwydd Paul Murphy, oedd yn aelod seneddol i'r Blaid Lafur ar y pryd.

Cafodd ei sefydlu yn wreiddiol i hybu nifer y disgyblion Cymreig sydd yn mynd i brifysgolion gorau Prydain gan gynnwys Rhydychen a Chaergrawnt.

Datgelodd adolygiad o Seren yn 2018 "densiwn cynhenid" rhwng amcanion y cynllun ac "amcanion ehangach" y llywodraeth i gefnogi'r sector Addysg Uwch yng Nghymru.

Yn siarad ar Dros Frecwast, dywedodd llefarydd addysg Plaid Cymru y byddai'r blaid yn diwygio'r cynllun pe bai nhw mewn llywodraeth.

"Beth mae ymchwil yn dangos yn glir yw mai nifer sylweddol sydd yn astudio dros y ffin neu thu hwnt, dy' nhw ddim yn dod yn ôl i Gymru gyda'r sgiliau yna i gyfrannu at ddyfodol y genedl", meddai Cefin Campbell AS.

"Os ydyn ni'n sôn am adeiladu cenedl a gwella gwasanaethau cyhoeddus, yn arbennig gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg, adeiladu'r economi hefyd, mae rhaid i ni drio cadw ein talent gorau yma yng Nghymru."

Yn gynharach eleni, fe wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Lynne Neagle, gyhoeddi "pecyn cymorth cynhwysfawr i ysgolion i ddarparu'r amser a'r lle i athrawon gefnogi eu dysgwyr Seren... i'w galluogi i fanteisio ar y cyfleoedd sy'n iawn iddynt, gan gynnwys y ddarpariaeth wych yn ein prifysgolion yng Nghymru."