Pwy ydi Alan Bates?

Alan BatesFfynhonnell y llun, Leon Neal/Getty
Disgrifiad o’r llun,

Alan Bates yn cyrraedd yr ymchwiliad yn Llundain ar 9 Ebrill er mwyn rhoi tystiolaeth

  • Cyhoeddwyd

Mae'r ymgyrchydd Alan Bates yn ôl yn llygad y cyhoedd wrth iddo roi tystiolaeth i ymchwiliad sgandal Swyddfa'r Post.

Y gŵr o ardal Llandudno fydd yn cael ei holi gyntaf wrth i’r gwrandawiad ail agor ar 9 Ebrill.

Mae ei broffil wedi cynyddu’n sylweddol yn sgil drama Mr Bates vs The Post Office. Ond pwy ydi’r Alan Bates go iawn, a sut ddaeth o’n rhan mor ganolog o’r ymgyrch?

Gwreiddiau'r stori yng ngogledd Cymru

Mae gwreiddiau’r stori yng ngogledd Cymru yn mynd yn ôl chwarter canrif wedi i Alan Bates newid gyrfa a dod yn is-bostfeistr.

Yn ôl adroddiadau, fe gafodd ei eni yn Lerpwl - ac mae cyngor y ddinas eisoes wedi trafod ei anrhydeddu am ei waith ymgyrchu - ac astudiodd dylunio graffeg yn Wrecsam.

Roedd yn arfer gweithio fel rheolwr prosiectau yn y diwydiant treftadaeth, gan gynnwys i Cadw, oedd yn golygu dod i wybod am gasglu data, cyfrifiaduron a gwerthiant.

Erbyn diwedd yr 1990au roedd o a’i bartner Suzanne Sercombe eisiau newid ac yn chwilio am fusnes i fuddsoddi ynddo.

Roedd Swyddfa Bost a siop yn ardal Craig-y-Don, Llandudno, yn ddelfrydol - lleoliad braf, dafliad carreg o’r promenâd, ac yng nghanol rhes o siopau bychan.

Fe gymeron nhw’r lle drosodd yn 1998, gan fuddsoddi £65,000 yn y busnes.

Ond chafodd Alan Bates ddim cyfnod braf yno.

Disgrifiad o’r llun,

Mae'r siop a'r Swyddfa Bost yng Nghraig-y-Don wedi cau bellach, ond mae'r blwch post dal tu allan i'r safle

Dechrau ei drafferthion

O fewn dim, yn y flwyddyn 2000, daeth y system gyfrifiadurol Horizon i'w swyddfa yng Nghraig-y-Don. Newyddion da i rywun efo cefndir Alan Bates, ac roedd o’n gobeithio y byddai’r busnes yn elwa wrth fynd yn ddigidol.

Ond buan ddaeth y trafferthion gydag arian yn ymddangos i ddiflannu o’r system - £6,000 ar un adeg.

Ar ôl ymchwilio, daeth Alan Bates o hyd i rai camgymeriadau - ac adfer rhai miloedd o bunnoedd yn ôl i'r cyfrifon. Ond roedd dros £1,000 dal ‘ar goll’ a dim syniad pam.

Er mai fo oedd yr is-bostfeistr oedd yn gyfrifol am y busnes - ac yn ôl ei gytundeb yn gorfod talu am unrhyw golledion - doedd o ddim yn gallu gweld yr holl ddata cyfrifiadurol er mwyn canfod beth oedd wedi mynd o’i le.

Felly fe wrthododd dalu’r arian, wnaeth o ddim arwyddo bod y cyfrifon yn gywir ac fe gododd ei bryderon gyda'i reolwyr. Yna yn 2003 fe wnaeth Swyddfa’r Post ddod â’i gytundeb i ben - ac roedd o wedi colli ei holl fuddsoddiad.

Fe allai hynny wedi dod â chysylltiad Alan Bates a’r Post i ben. Ond megis cychwyn oedd y sgandal.

Sut ddaeth o’n ganolbwynt yr ymgyrchu?

Cyfuniad o’i gymeriad, ei sgiliau a’i sefyllfa - ac roedd o’n flin efo Swyddfa’r Post a'r anghyfiawnder yn ei gorddi.

Yn y blynyddoedd cynnar, roedd Alan Bates wedi clywed am ambell un arall oedd wedi cael trafferthion tebyg, felly fe sefydlodd wefan i godi ymwybyddiaeth - www.postofficevictims.org (tydi'r wefan ddim yn bodoli erbyn heddiw).

Fe gysylltodd efo newyddiadurwyr a chael dim lwc tan i gylchgrawn Computer Weekly wneud stori amdano fo a chwech is-bostfeistr arall ym mis Mai 2009.

Yn ddiweddarach yn y flwyddyn, fe roddodd gyfweliad i newyddiadurwyr BBC Cymru ar raglen Taro Naw S4C, wnaeth ddatgelu eu bod wedi dod o hyd i dros 30 is-bostfeistr efo cwynion tebyg am system Horizon.

Disgrifiad o’r llun,

Alan Bates yn ei gyfweliad i raglen Taro Naw yn 2009 - ei gyfweliad cyntaf ar gamera, a'r olaf am 10 mlynedd

Ar ôl y rhaglen fe benderfynodd Alan Bates geisio cael neges i’r is-bostfeistri er mwyn trefnu cyfarfod. A mis Tachwedd 2009 daeth criw bychan ohonyn nhw at ei gilydd yn neuadd bentref Fenny Compton yn Swydd Warwick - digwyddiad sy’n enwog erbyn hyn diolch i ddrama ITV.

Dyma ddechrau’r grŵp ymgyrchu Justice for Subpostmasters Alliance, a phenodwyd Alan Bates yn gadeirydd.

Ers hynny mae o - ac eraill - wedi gweithio ar yr ymgyrchu yn ddi-dâl, gan dynnu ei bensiwn yn gynnar er mwyn cynnal ei hun.

Mae’r daith wedi bod yn hir, a rhwystrau di-ri ar hyd y ffordd.

Y trobwynt oedd ennill yr achos yn erbyn y Swyddfa Bost yn yr Uchel Lys yn 2019. Erlyniad grŵp oedd hwn, gydag enw Alan Bates ar yr achos a fo oedd y cyntaf i roi tystiolaeth. Arweiniodd hyn at ddileu nifer o euogfarnau is-bostfeistri oedd wedi eu herlyn ar gam.

Disgrifiad o’r llun,

Dyfarniad achos hanesyddol yr Uchel Lys yn 2019

Tystiolaeth i’r ymchwiliad

Alan Bates, sy'n byw bellach yn ardal Bae Colwyn, fydd y cyntaf i roi tystiolaeth wrth i‘r ymchwiliad cyhoeddus ail-ddechrau ar 9 Ebrill.

Mae o eisoes wedi rhoi tystiolaeth yn yr achosion llys ac i bwyllgorau gwleidyddol yn San Steffan, ond fe fydd mwy o ddiddordeb gan y cyhoedd y tro hwn oherwydd ei broffil uchel.

Disgrifiad o’r llun,

Alan Bates yn ei gartref yn ardal Bae Colwyn yn ystod gwrandawiad yr Uchel Lys yn 2019

Dros y ddwy flynedd diwethaf mae’r ymchwiliad wedi clywed tystiolaeth gan nifer fawr o bobl, gan gynnwys is-bostfeistri yn son am effaith y sgandal arnyn nhw a gan ymchwilwyr y Swyddfa Bost oedd yn eu herlid.

Yn y rhan nesaf o'r ymchwiliad fe fydd nifer o unigolion oedd mewn swyddi uchel o fewn y Swyddfa Post, y Post Brenhinol a’r llywodraeth yn rhoi tystiolaeth. Bydd cadeirydd yr ymchwiliad Syr Wyn Williams yn ceisio gwybod mwy am lywodraethiant y Post a’r ymateb i’r sgandal a’r pryderon.

A mis nesaf fe fydd Paula Vennells, y cyn-brif weithredwr sydd wedi bod dan y lach am ei rôl yn y sgandal, yn rhoi tystiolaeth.

Fel y gŵr o ogledd Cymru, mae’r diddordeb ynddi hithau hefyd wedi cynyddu’n sylweddol ers cael ei phortreadu yn y ddrama Mr Bates vs The Post Office.

Pynciau cysylltiedig