Llythyr o ddiolch i gyn-filwr, 99, a welodd 'arswyd' bomiau atomig 1945

Esboniodd Duncan Hilling fod y golygfeydd yn Hiroshima yn "hollol erchyll"

Mae cyn-filwr 99 oed o Gymru a fu'n ymladd yn yr Ail Ryfel Byd wedi derbyn llythyr o ddiolch gan Brif Weinidog Cymru, i nodi 80 mlynedd ers buddugoliaeth dros Japan.

Roedd Duncan Hilling o Sir Benfro yn gwasanaethu gyda'r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig, ac roedd yn un o'r milwyr Prydeinig cyntaf i weld effaith y bomiau atomig a gafodd eu gollwng yn Japan yn 1945.

Disgrifiodd Mr Hilling, sydd o Saundersfoot ger Dinbych-y-pysgod, y dinistr "erchyll" yn Hiroshima a Nagasaki.

Dywedodd Eluned Morgan fod y llythyr yn cydnabod yr "aberth, y cyfraniad a'r gwasanaeth a roddodd Duncan".

"Mae'n bwysig ein bod yn atgoffa plant heddiw o gost rhyfel a pham ei bod hi'n bwysig gwrando ar dystion fel Duncan" medd Eluned Morgan

Er i'r Almaen ildio ar 7 Mai 1945, parhau wnaeth y rhyfel yn y dwyrain. Daeth y bomio â diwedd i'r rhyfel, gyda Japan yn ildio ar 14 Awst 1945.

Ymunodd Mr Hilling â'r Awyrlu gyntaf ym mis Ebrill 1944, cyn cael ei drosglwyddo i'r Fyddin a gwasanaethu yn India ac yna Japan.

Esboniodd iddynt fynd i Hiroshima, gan weld "arswyd y bom atomig" yno.

"Roedd pobl ddall yn cael eu harwain o gwmpas ac roedd cyrff marw yn dal i orwedd ar y strydoedd. Roedd yn hollol erchyll."

'Pobl hollol ddall a'u croen wedi llosgi'

Hiroshima oedd y tro cyntaf erioed i fom atomig gael ei ddefnyddio mewn rhyfel, a hynny ar 6 Awst 1945, gan awyren Americanaidd.

Er y dinistr ni wnaeth Japan ildio, ac felly gollyngodd yr Americanwyr fom atomig arall, y tro hwn ar ddinas Nagasaki, dridiau'n ddiweddarach.

Bu Mr Hilling yn ymweld â Nagasaki a Hiroshima ar ôl i'r bomiau gael eu gollwng, ac aethant hefyd i ysgolion oedd wedi'u troi'n ysbytai dros dro.

"Gwelsom bobl oedd yn hollol ddall gyda'u dwylo a'u croen wedi llosgi," meddai.

"I mi roedd yn ofnadwy, roedd y papurau newydd yn disgrifio bom atomig, ond nid yw'n disgrifio'r bobl na sut yr oedden nhw'n edrych."

Ymunodd Mr Hilling â'r Awyrlu ym mis Ebrill 1944, cyn cael ei drosglwyddo i'r Fyddin

Y gred ydy bod nifer y marwolaethau o ganlyniad i'r bomiau yn tua 140,000, allan o boblogaeth o 350,000 yn Hiroshima, a bu farw o leiaf 74,000 o bobl yn Nagasaki.

Mi wnaeth yr ymbelydredd niwclear, gafodd ei ryddhau gan y bomiau, achosi i filoedd yn fwy o bobl farw o salwch yn yr wythnosau, misoedd a blynyddoedd oedd i ddilyn.

Collodd Mr Hilling sawl aelod o'i gatrawd flynyddoedd yn ddiweddarach - rhai oedd wedi cymryd eitemau o safleoedd y bomiau er cof.

Ni wnaeth Mr Hilling gadw unrhyw beth, gan ddweud nad oedd sôn ar y pryd bod "ymbelydredd yn broblem".

"Cymerodd dri bachgen o'r gatrawd bethau o'r safle a buont i gyd farw o ganser yn eu 30au a'u 40au."

'Dathlu trwy ganu Cwm Rhondda yn India'

Wedi i Japan ildio, cafodd dau ddiwrnod o wyliau cenedlaethol eu cyhoeddi ar gyfer dathlu yn y DU, yr Unol Daleithiau ac Awstralia.

Cymerodd miliynau o bobl o wledydd y cynghreiriaid ran mewn gorymdeithiau a phartïon ar y strydoedd.

Fe ddathlodd Mr Hilling yn India cyn mynd i Japan, meddai, gan ganu emynau Cymreig yng nghanol y "cynnwrf".

"Fe ganon ni 'Cwm Rhondda'. Roedd yn gyffrous i ddathlu yn y ffordd honno - mae'n rhaid ei fod yn ffordd wahanol i unrhyw gatrawd arall, alla'i ddim meddwl am unrhyw un arall a ddathlodd trwy ganu emynau," ychwanegodd.

Cyflwynodd Eluned Morgan y llythyr i Mr Hilling yn ei gartref yn Saundersfoot.

Dywedodd: "Mae'r llythyr yn cydnabod yr aberth, y cyfraniad a'r gwasanaeth a roddodd Duncan, ac mae wrth gwrs yn gynrychiolydd o genhedlaeth gyfan, sydd ddim gyda ni mwyach.

"Dyna pam fod y pen-blwydd hwn yn 80 oed yn arbennig o bwysig, oherwydd dyma'r genhedlaeth fawr olaf lle mae gennym ni bobl gyda ni a gymerodd ran yn yr Ail Ryfel Byd."

"Roedd yn ddiwedd cyfnod anodd iawn, ac roedd yn hyfryd clywed Duncan yn siarad am y llawenydd pan glywsant am ddiwedd y rhyfel."

"Mae'n bwysig ein bod yn atgoffa plant heddiw o gost rhyfel a pham ei bod hi'n bwysig gwrando ar dystion fel Duncan a gwybod pam rydym yn ceisio osgoi'r cyfan."

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.