Cwpl yn ofni bydd llifogydd yn difrodi eu tŷ a'u busnes

Dywed Nia a Wayne Edwards eu bod wedi colli miloedd oherwydd ansicrwydd ynglŷn â'r posibilrwydd o lifogydd

Mae cwpl o Geredigion yn ofni bod eu cartref a'u busnes mewn perygl o lifogydd ar ôl i ran o glawdd wrth ochr afon ddymchwel.

Mae Nia a Wayne Edwards yn byw yn Ynys-las ger Y Borth ac ers dwy flynedd maen nhw wedi rhedeg busnes gwerthu planhigion a chelfi i'r ardd, a chenelau.

Maen nhw'n gofidio y bydd eu heiddo dan fygythiad - yn enwedig yn ystod llanw uchel - oherwydd twll mewn clawdd ar bwys yr Afon Leri.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn dweud eu bod wedi ymrwymo i wneud yr hyn a allant "i ddiogelu pobl ac eiddo yn ogystal â'r bywyd gwyllt arbennig yn yr ardal".

Dŵr yn gorlifo o Afon Leri oherwydd twll yn y clawdd

Fe wnaeth y twll ymddangos yn ystod Storm Ellen ym mis Awst.

Ar adegau o lanw uchel mae dŵr o'r afon yn llifo i ffosydd cyfagos sydd yn rhedeg trwy Gors Fochno - corsdir mawnog sydd o bwys cadwraethol rhyngwladol.

Mae un o'r ffosydd yn rhedeg heibio i eiddo Nia a Wayne Edwards ac maen nhw'n ofni y gallai orlifo.

'Symud eiddo ac anifeiliaid bedair gwaith'

Dywedodd Wayne: "Mae lefel y dŵr yn codi sy'n mynd i achosi problem. Ni wedi bod yn lwcus hyd yn hyn - mae'r 'spring tides' mawr wedi dechrau penwythnos diwethaf, ac mae'r tywydd wedi bod ar ein hochr ni, ond beth sy'n mynd i ddod yn y misoedd nesaf?

"Pan mae'r banc yn sownd - does dim problem, mae popeth yn gweithio'n iawn. Ond pan mae dŵr yn mynd mewn dros y banc dyw'r system ddim yn gallu dal y dŵr - mae'r dwr yn codi lan ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ofni y gallwn ni gael problem."

Mae'r cwpl wedi gorfod symud eiddo ac anifeiliaid bedair gwaith o fewn blwyddyn

Oherwydd pryder ynglŷn â llifogydd mae'r cwpwl yn dweud eu bod wedi gorfod symud eiddo ac anifeiliaid pedair gwaith mewn llai na blwyddyn - gan gynnwys atal cŵn rhag dod i aros yn y cenelau.

Esboniodd Wayne: "Ni'n gorfod canslo y cŵn i gyd, felly mae'r busnes yn dod i stop.

"Mae anifeiliaid ein hunain gyda ni - asynnod a cheffylau - ac maen nhw'n gorfod mynd allan, ni jyst yn gorfod paratoi I fynd o dan ddŵr."

'Colli miloedd'

Yn ôl Nia a Wayne fe gollon nhw werth £19,000 o fusnes o fod ar gau yn ystod cyfnod y clo mawr - maen nhw'n dweud eu bod wedi colli miloedd yn rhagor ers ailagor oherwydd ansicrwydd ynglŷn â'r posibilrwydd o lifogydd.

Y byrddau sydd wedi cael eu gosod gan Cyfoeth Naturiol Cymru

Yn ogystal â'r effaith arnyn nhw, mae'r cwpwl hefyd yn dweud eu bod nhw'n poeni am effaith dŵr hallt ar fywyd gwyllt y gors.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gosod wal o fyrddau pren ar hyd y ffos er mwyn ceisio atal unrhyw ddŵr rhag cyrraedd y tŷ a'r busnesau.

Hefyd roedd staff CNC ar gael yn ystod y llanw uchel diwethaf, yn barod i bwmpio dŵr i ffwrdd pe bai llifogydd wedi digwydd. Ond mae Nia a Wayne am weld y sefydliad yn gwneud mwy.

Fe ddywedon nhw: "Ein pryder ni yw hyn - os nad yw'r twll yn cael ei lenwi yn fuan bydd Cyfoeth Naturiol yn dweud y bydd hi'n rhy wlyb iddyn nhw wneud dim byd.

"Ac os ydyn ni'n mynd i fod gyda twll mawr yn y banc am y gaeaf yna mae lefel y dŵr yn mynd i godi a byddwn ni allan o 'ma, bydd y busnesau ar stop, a gallwn ni fod allan o fusnes ac allan o'n cartref ni hefyd."

Mewn datganiad, dywedodd Martin Cox, Pennaeth Gweithrediadau Cyfoeth Naturiol Cymru yn y Canolbarth: "Rydym yn ymwybodol o'r toriad yn yr arglawdd ar Afon Leri ger y Borth.

"Rydym wedi ymrwymo i wneud yr hyn a allwn i ddiogelu pobl ac eiddo yn ogystal â'r bywyd gwyllt arbennig yn yr ardal, ond mae newid yn yr hinsawdd yn achosi i'r môr godi a chreu bygythiad cynyddol.

"Rhaid i ni weithio gyda chymunedau mewn ardaloedd isel i gynllunio ar gyfer y dyfodol ac ystyried cynaladwyedd hirdymor amddiffynfeydd fel y rhai ar Afon Leri."

Mae llefarydd CNC wedi dweud ei fod yn gobeithio trwsio'r clawdd cyn gynted ag sy'n bosibl, ond fe fydd y gwaith yn gostus ac yn golygu gorfod cludo llawer o ddeunyddiau i'r safle.

Dywedodd hefyd fod yn rhaid ystyried yr effaith ar Gors Fochno sy'n ardal o gadwraeth arbennig.