'Y berthynas rhwng Cymru a Llundain yn waeth nag erioed'
- Cyhoeddwyd
Yn gynharach wythnos yma fe ddywedodd Boris Johnson ei fod yn awyddus i fwrw 'mlaen gyda chynlluniau i greu ffordd osgoi i leihau y pwysau traffig ar yr M4 ger Casnewydd.
Daeth hyn er gwaetha' penderfyniad Llywodraeth Cymru na fyddai'r prosiect yn cael ei hadeiladu.
Mae rhai wedi cyhuddo Prif Weinidog Prydain o danseilio ac amharchu datganoli. Ond ble mae'r cyfrifoldebau yn gorwedd? A pha mor ddwfn yw'r drwgdeimlad rhwng Llywodraeth Cymru a'r Llywodraeth yn San Steffan?
Mae Dr Dan Wincott yn Athro yn Ysgol y Gyfraith a Gwleidyddiaeth ym Mhrifysgol Caerdydd, ac mae'n rhannu ei farn gyda BBC Cymru Fyw.
Mae'r berthynas rhwng y llywodraethau yng Nghymru a Llundain yn waeth nag y buont erioed. Bu cyfnodau o gydweithrediad agos dros bandemig Covid-19. Er hyn, yn gynyddol mae anghydweld wedi bod ynglŷn â pholisïau allweddol fel a ddylid caniatáu i bobl o ardaloedd yn Lloegr sydd â lefelau heintiau uchel dan lockdown lleol i ymweld â mannau twristiaeth yng Nghymru sydd â lefelau heintiad isel.
Mae Llywodraeth Cymru a gweinyddiaeth Boris Johnson wedi'u rhannu'n ddwfn ynghylch Brexit a'r goblygiadau mewnol i'r Deyrnas Unedig.
'Power-grab'
Nid yn unig bo'r ddwy lywodraeth yn anghytuno; mae ganddyn nhw ddealltwriaeth gwbl wahanol o'r sefyllfa. Maen nhw'n siarad heibio'i gilydd, ac yn siarad â chynulleidfaoedd gwahanol.
Mae Mark Drakeford wedi disgrifio Bil Marchnad Mewnol Llywodraeth y Deyrnas Unedig fel power-grab enfawr, tra bod Michael Gove yn dweud ei fod yn atgyfnerthu datganoli.
Twneli Brynglas, sydd yn gallu achosi tagfeydd ar yr M4 am filltiroedd
Yng Nghymru, mae'r drafodaeth ynghylch adeiladu ffordd osgoi newydd i'r M4 o amgylch Casnewydd i osgoi Twneli Brynglas wedi crisialu natur y berthynas bigog rhwng Caerdydd a Llundain heddiw. Byddai pwerau ariannol newydd sy'n dod o'r Mesur y Farchnad Fewnol yn rhoi cyfle ychwanegol i Lywodraeth y DU wario arian cyhoeddus yn uniongyrchol yng Nghymru - ac yn y tiriogaethau datganoledig eraill hefyd.
Mae'n bosib rhagweld y bydd y gwario yn cynnwys polisïau ar faterion sydd wedi'u datganoli i Lywodraeth Cymru - fel ffordd osgoi yr M4.
Does gan y pwerau ddim cysylltiad uniongyrchol gyda Mesur y Farchnad Fewnol - sy'n ymwneud â rheoleiddio gweithgaredd economaidd ledled y Deyrnas Unedig wedi Brexit. Mae Llundain yn pwysleisio'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn parhau i reoleiddio nwyddau a gwasanaethau sy'n cael eu cynhyrchu yng Nghymru, a'i fewnforio yma.
'Cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru'
Yn ôl Jeremy Miles (Cwnsler Cyffredinol Cymru) bydd effaith ymarferol y rheolau yn tanseilio datganoli. Dywedwch petai safon rhyw nwyddau yn is yn Lloegr o'i gymharu â Chymru, byddai Llywodraeth Cymru'n methu atal y cynnyrch hwnnw rhag cael ei werthu yma.
Cwnsler Cyffredinol Cymru ac Aelod o'r Senedd dros Gastell-nedd, Jeremy Miles
Mae'r anghydfod ynghylch ffordd osgoi yr M4 yn wahanol. Efallai bod lle i ddadlau o ddifri ynghylch a yw traffordd newydd trwy Lefelau Gwent - neu yn wir ryw ffordd arall o amgylch y tagfeydd a grëwyd gan Dwneli Brynglas - yn beth da neu'n beth drwg.
Ond nid oes yna le i ddadlau ynghylch pa lywodraeth sydd â'r gallu cyfreithiol i wneud y penderfyniad. Mae'n fater sy'n gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru.
Mae'n debyg bod y pwerau gwariant newydd y mae Llywodraeth y DU yn roi i'w hun yn ei gwneud hi'n haws i Boris Johnson neilltuo cyllid yn uniongyrchol i'r ffordd osgoi.
'Dewis gwleidyddol gan Boris Johnson'
Ond, mwy na thebyg dydi Mesur y Farchnad Fewnol ei hun ddim yn crybwyll yr M4. Mae'n fater y mae Prif Weinidog y DU wedi dewis ei hyrwyddo o amgylch y Bil.
Mae o wedi gwneud dewis gwleidyddol i ailagor dadl am y penderfyniad y mae Mark Drakeford eisoes wedi'i gymryd i beidio ag adeiladu'r ffordd osgoi.
Yr Athro Dan Wincott o Brifysgol Caerdydd
Hyd yn oed pe bai'r pwerau newydd arfaethedig yn dod yn gyfraith, ni fyddent yn caniatáu i Johnson adeiladu'r ffordd osgoi.
Byddai angen cytundeb a chydweithrediad Llywodraeth Cymru o hyd ar gyfer unrhyw arian sy'n cael ei roi yn uniongyrchol gan Llywodraeth San Steffan, ar faterion fel caniatâd cynllunio ar gyfer y draffordd newydd. Oni bai bod Johnson yn dewis mynd cam ymhellach fyth a defnyddio pwerau 'sofran' San Steffan i ddeddfu bod y ffordd yn cael ei adeiladu.
Wrth gwrs mae dimensiwn pleidiol i'r anghydfod gwleidyddol hwn; dydi hi ddim yn berthynas gyfeillgar rhwng Johnson a'r Ceidwadwyr a Llafur yng Nghymru. Ac eto mae penderfyniad Johnson i roi sylw i bolisïau gwariant cyhoeddus yn ein hatgoffa o'r hyn a fydd yn cymryd lle ffrydiau cyllido'r Undeb Ewropeaidd ar ôl Brexit.
Ychydig iawn o sylw sydd wedi ei roi i'r hyn sy'n cael ei alw'n Cronfa Ffyniant Gyffredin (Shared Prosperity Fund), ac mae hyd yn oed rhai o gefnogwyr Johnson - Aelodau Seneddol Ceidwadol o Gymru - yn cwyno. Dywedodd Stephen Crabb fod y datblygiadau a'r diffyg gwybodaeth yn 'gwbl annerbyniol'.
Ydyn ni am weld penderfyniadau sydd wedi bod dan ofal Senedd Cymru'n dychwelyd i San Steffan?
Yn fwy sylfaenol, mae blaenoriaethau ar gyfer buddsoddi mewn seilwaith trafnidiaeth yn edrych yn wahanol yn Llundain a Chymru. Un opsiwn yw cryfhau'r coridor presennol o de-ddwyrain Cymru i Fryste a Llundain, yn ogystal â'r A55 o ogledd Cymru â gogledd-orllewin Lloegr.
Mae buddsoddi i wella'r cysylltiadau o fewn Cymru hefyd yn opsiwn. Gallai cysylltiadau yng Nghymru - ac efallai hefyd ar draws y ffin i Loegr ag eithrio y llwybrau teithio ar hyd arfordiroedd y gogledd a'r de - fod yn drawsnewidiol.
Mae Drakeford ar un ochr i Dwneli Brynglas a Johnson ar y pen arall am waed ei gilydd yn creu gwleidyddiaeth ddramatig, ond polisi cyhoeddus gwael.
Hefyd o ddiddordeb