Bro Dinefwr am fod yr ysgol uwchradd garbon-niwtral gyntaf

Mae disgyblion wedi bod yn tyfu planhigion mewn twneli

Mae ysgol yn Sir Gaerfyrddin yn gobeithio mai hi fydd yr ysgol uwchradd garbon-niwtral gyntaf yng Nghymru.

Mae Ysgol Bro Dinefwr, ger Llandeilo, wedi bod yn gweithio gyda chwmni ynni a chyflenwyr lleol er mwyn ceisio gostwng a gwrthbwyso eu hallyriadau carbon.

Ond mae un arbenigwr amgylcheddol wedi rhybuddio bod angen 'shifft ddiwylliannol' ledled Cymru os yw pob corff cyhoeddus am gyrraedd y targed o ddod yn ddi-garbon erbyn 2030.

Mae cais wedi cael ei roi i Lywodraeth Cymru am ymateb.

Mae Ysgol Bro Dinefwr yn gobeithio y bydd hi'n batrwm i ysgolion eraill

Dywedodd Ian Chriswick, pennaeth cynorthwyol yr ysgol, eu bod wedi bod yn edrych ar drefn caffael bwyd yr ysgol, effeithlonrwydd systemau goleuo yn ogystal â gosod technoleg a fydd yn caniatáu i'r ysgol leihau allyriadau carbon.

"Rydyn ni'n edrych i gynyddu nifer y celloedd solar ar ein to, rydyn ni hefyd yn y dyfodol yn mynd i ailgyfeirio ein prif ffynhonnell ynni o'r tyrbin gwynt lleol," meddai.

"Rydyn ni'n mynd i fod yn gosod pwyntiau gwefru cerbydau trydan yn ein maes parcio i staff a bydd hawl gan ymwelwyr i'w defnyddio hefyd."

Ychwanegodd eu bod yn gobeithio y gallen nhw fod yn "achos peilot" a'r "gyntaf o lawer" o ysgolion i ddod yn garbon niwtral. Ond cyfaddefodd fod gan yr ysgol fantais gan mai dim ond pump oed yw'r adeilad.

Mae Ysgol Bro Dinefwr, sy'n credu y gallent gyrraedd eu nod o fewn y pedair neu bum mlynedd nesaf wedi cydweithredu â'r cwmni ynni lleol, Ynni Sir Gâr, i ddod o hyd i baneli solar a'u ffitio a defnyddio tyrbinau gwynt lleol.

"Mae'r ysgolion hyn yn rili cael amser caled yn talu biliau ynni a mae llawer o bethau ni'n gallu 'neud. Beth dyle ni wneud yw cael trydan o'r ynni gwynt i ddod yn syth i mewn i'r ysgol a chael y manteision i bobl yn yr ysgol," meddai Dr Neil Lewis, Rheolwr Ynni Syr Gâr.

Dywed Angharad, sy'n ddisgybl yn yr ysgol, bod y cyfan yn ardderchog

Mae Llywodraeth Cymru wedi gosod y nod i bob corff cyhoeddus i fod yn niwtral o ran carbon erbyn 2030 - a dim ond naw mlynedd sydd tan hynny.

Er gwaethaf y doreth o dechnoleg ac uchelgais i ddod yn fwy cyfeillgar i'r amgylchedd, mae Dr Lewis yn credu bod angen gweithredu ar frys.

"Rwy'n credu bod angen i newid diwylliannol ddigwydd mewn cyrff cyhoeddus. Mae'n hawdd iawn datgan argyfwng hinsawdd, ond mae'n rhaid i chi weithredu ar hynny gyda synnwyr o frys," meddai.

"O fy safbwynt i ar gyfer rhywun sydd wedi bod yn gwneud y swydd hon ers 10 mlynedd, dwi ddim yn canfod lefel y brys y mae newid yn yr hinsawdd yn gofyn amdani."

Beth mae'r ysgol yn ei wneud?

Mae'r ysgol wedi bod yn gweithio gyda nifer o sefydliadau, cwmnïau ac elusennau ar brosiectau ar y safle - sy'n cynnwys creu ardal ddysgu awyr agored fawr, ardal berfformio awyr agored a gardd heddwch.

Cerys says protecting the environment should be important to everyone

Mae un o'r prosiectau mwyaf, mewn cydweithrediad â'r Gymdeithas Frenhinol a Phrifysgol Abertawe, yn cynnwys defnyddio twnnel polythen i ymchwilio i ba blanhigion a allai dyfu orau gan ddefnyddio technoleg hydroponeg.

Mae'r letys maen nhw'n eu tyfu yn cael eu defnyddio yng ngwersi coginio'r ysgol.

Ymhlith prosiectau amgylcheddol eraill mae:

• Creu wal gelf yn yr ardal ddysgu awyr agored;

• Sefydlu ardal cadw gwenyn;

• Adeiladu gwelyau wedi'u codi ar gyfer tyfu planhigion a llysiau;

• Adeiladu pwll;

• Gardd synhwyraidd ar gyfer uned awtistig yr ysgol;

• Gweithio i newid cyflenwad ynni'r ysgol i fod yn 100% adnewyddadwy.

Ymateb staff a disgyblion

Mae'r disgyblion wedi croesawu'r ymdrechion yn yr ysgol i godi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd bioamrywiaeth, yr heriau sy'n wynebu'r hinsawdd a'r nod o ddod yn garbon niwtral.

Dywedodd Angharad, disgybl blwyddyn 13 ei bod yn gobeithio y byddai ysgolion eraill yn gwneud yr un peth.

"Dwi'n credu bod e'n ardderchog a dwi'n falch bod e'n rhywbeth mae disgyblion yn gallu cymryd rhan yn 'neud e. Dwi'n gobeithio bydd lot o ysgolion gwahanol yn gallu gwneud pethe fel hyn er mwyn gwneud mwy o wahaniaeth," meddai.

Ychwanegodd Cerys, disgybl Blwyddyn 12, fod trafod newid yn yr hinsawdd yn hynod bwysig iddi: "Mae'n dod lawr i fater o'n dyfodol ni. Os ni ddim yn helpu'r amgylchedd nawr, bydd e'n wael."

Y tu hwnt i fuddion amgylcheddol y prosiectau ar y safle, dywed yr athrawon eu bod nhw wedi canfod bod y disgyblion wedi ymgysylltu â phynciau yn wahanol wrth weithio yn yr awyr agored.

"Maen nhw wedi cael lot o brofiadau fi'm yn credu bydde nhw byth wedi gael o fod yn y dosbarth.

"Mae'n rhoi cyfle iddyn nhw fod allan yn yr awyr agored a chael profiadau gwahanol yn hytrach na bod yn yr ystafell ddosbarth - yn enwedig ar ôl eleni," meddai Owen Rhys, pennaeth Hanes Ysgol Bro Dinefwr.

"Ma' fe'n brosiect hir dymor, mae hwn yn rhywbeth sydd yn mynd i fod yn para o flwyddyn i flwyddyn. Ni mo'yn bod yn un o'r ysgolion sydd yn flaenllaw o ran carbon-niwtral, o ran dangos bod e'n bosib gwneud rhywbeth sy'n bositif tuag at yr amgylchedd."

Ymateb y llywodraeth

Dywedodd Llywodraeth Cymru ei fod yn "hollol gywir i ddweud ein bod ni angen dull 'Tîm Cymru' i fynd i'r afael â newid hinsawdd, lle mae pawb yn gweithio gyda'n gilydd a chwarae ein rhan.

"Rydyn ni wedi cefnogi Ynni Sir Gâr trwy ein Gwasanaeth Ynni Llywodraeth Cymru ac mae'n enghraifft o ymrwymiad hir dymor y sector cyhoeddus i ddadgarboneiddio ac ynni cymunedol.

"Yn ddiweddar fe gyhoeddon ni ein Canllaw Sector Cyhoeddus ar gyfer adrodd ar garbon sero-net er mwyn amcangyfrif allyriadau llinell sylfaen, adnabod ffynonellau sy'n flaenoriaeth ac i fonitro cynnydd tuag at cyrraedd yr uchelgais ar y cyd o Sector Cyhoeddus garbon-niwtral erbyn 2030."