Rhys Mwyn: 'Dilyn fy nhrwyn' o gwmpas Gwynedd
- Cyhoeddwyd
O grwydro'r stryd fawr hiraf ym Mhrydain ym Mangor i ddarganfod mwy dan y ddaear yn Chwarel Bwlch, mae'r cerddor a'r cyflwynydd Rhys Mwyn wedi dysgu llawer am Wynedd drwy ei deithiau diweddar.
Mewn darn arbennig i Cymru Fyw, mae'n esbonio sut wnaeth o 'osgoi'r amlwg a'r ystrydebol' er mwyn darganfod mwy am y sir ar gyfer ei lyfr newydd, REAL Gwynedd.
Cefais wahoddiad gan olygydd y gyfres o lyfrau Real, Peter Finch, i sgwennu Real Gwynedd gyda'r cyfarwyddyd nad oeddwn i sgwennu llyfr hanes na thywyslyfr. Finch yw awdur y llyfrau Real Cardiff, mae hefyd yn fardd ac yn un o gyfoedion Geraint Jarman ar y sîn barddoniaeth yng Nghaerdydd yn y 1970au.
Gan gychwyn felly gyda beth i'w osgoi wrth sgwennu, yr allwedd i'r holl broses go iawn oedd defnyddio dulliau seicoddaearyddiaeth er mwyn crwydro a darganfod.
Y ffordd orau i ddisgrifio 'seicoddaearyddiaeth' yw 'dilyn eich trwyn ac arsylwi ar yr hyn o'ch cwmpas'. Damcaniaeth ddinesig neu drefol yw hon a ddatblygwyd llaw yn llaw â syniadaeth rhai fel y Situationists International yn y 60au.
Yn y llyfr Real Gwynedd rwyf yn herio ychydig ar y ddinesig a threfol gan fabwysiadu dulliau seicoddaearyddiaeth yn y Gwynedd wledig.
Dyma 10 engraifft o seicoddaearyddiaeth ar waith yng Ngwynedd:
1.Cerddwch ar hyd Stryd Fawr, Bangor - y stryd fawr hiraf yng ngwledydd Prydain. Rhwng y Gadeirlan a Stryd y Deon mae dyddiadau pwysig wedi eu gosod ar goflechi yn y palmant. Agor y Llyfrgell 1907. Agor y pwll nofio 1965. Rhaid edrych ar y llawr.
2.Ar y bwrdd gwybodaeth yn sgwâr Tremadog mae cyfeiriad at y ffaith fod y bardd Percy Shelley wedi treulio amser yn y dref. Bu'n byw am gyfnod yn Tan yr Allt sydd bellach yn westy boutique. Awgrymir ar y bwrdd gwybodaeth fod cysylltiad rhwng ymweliad Shelley â Thremadog â'r nofel Gothic Frankenstein ond mae'r cyfnod yn rhy gynnar - doedd Shelley a Mary ddim yn Geneva tan 1816, dwy flynedd ar ôl cyfnod Tan yr Allt.
3.Cyfeiriais at Rhinog Fawr fel un o'r teithiau mwyaf anghysbell a garw yn Eryri. Llai o'r llwybrau manicured. Lle i enaid gael llonydd yn sicr. Wrth gerdded o Gwm Bychan mae rhywun yn dilyn llwybr y porthmyn dros Bwlch Tyddiad. Ar lafar mae pawb yn sôn am y llwybr cerrig a'r stepiau fel Roman Steps ond does dim cysylltiad â'r Rhufeiniaid yma.
4.Teimlais yn gryf fod cyfeirio at a thrafod tarddiad enwau Cymraeg yn elfen bwysig o gynnwys y llyfr. Tybiaf mai Cwm Maethlon ger Aberdyfi oedd un o'r enwau hyfrytaf i mi ddod ar ei draws. Yn y Saesneg dyma chi Happy Valley. Disgrifiais yr enw Saesneg fel enw gwael ar faes carafanau.
Happy Valley: 'Enw gwael ar faes carafannu'?
5.Osgoi'r amlwg a'r ystrydebol oedd un arall o ganllawiau'r llyfr a'r gwaith sgwennu. Wrth sefyll ym mhorthladd Abersoch penderfynais mai'r ffordd orau o osgoi trafod yr argyfwng tai haf oedd troi fy nghefn ar Abersoch a dilyn yr afon i'w tharddiad rhwng Cefn Amlwch a Charn Fadryn.
Afon Soch at Abersoch
6.Gan fy mod wedi treulio blynyddoedd yn gweithio yn y byd pop Cymraeg, anodd oedd osgoi yr holl neuaddau pentref lle roedd rhywun wedi canu neu ymddangos ar y llwyfan. Roeddwn yn DJ cyn cyngerdd gan Derec Brown a'r Racaracwyr yn Neuadd Dinas Mawddwy ar ddechrau'r 80au. Dyma gyfle felly i sôn am ymweliad George Borrow (Wild Wales) a chanu pop Cymraeg yn yr un paragraff.
7.Un o'r ymweliadau mwyaf diddorol yn yr holl broses sgwennu oedd cael mynd o dan y ddaear yn Chwarel Bwlch (Y Slaters) ger Manod gyda'r chwarelwr Erwyn J i weld y storfeydd celf Ail Ryfel Byd. Esgus da fy mod yn sgwennu llyfr i gael antur danddaearol hefo un o gymeriadau Blaenau Ffestiniog.
8.Gan aros yn ardal Stiniog, cefais wybodaeth am y domen sgidie ar Fwlch y Gorddinan gan Peggi Williams, Tanygrisiau. Gan fod cymaint o storïau am y domen sgidie roedd cael sgwrs hefo Peggi oedd yn gweithio yn Neuadd y Dref yn ystod y Rhyfel gyda chwmni Ackett yn prosesu sgidiau milwyr yn gyfle i gael y gwir yn hytrach na'r mytholeg.
9.Efallai mai On the Road gan Jack Kerouac oedd yr ysbrydoliaeth mawr wrth sgwennu. Awgrymais fod yn anodd crwydro rhannau o Wynedd heb gar. Cymerir dros awr i deithio o Gaernarfon i Aberdaron neu Abersoch, Pen Llŷn. Un arall o'r road-trips cofiadwy oedd teithio drwy Llanymawddwy at Fwlch y Groes. Dyma'r ffordd uchaf drwy fwlch yng Ngwynedd. Unwaith eto, roedd rhai llai agos at ddiwylliant Cymreig wedi cynnig yr enw Hellfire Pass. Roedd gwrthdaro diwylliannol yn amlwg wrth sgwennu.
Bwlch y Groes
10.Rhan bwysig o'r broses seicoddaearyddol a gan ddilyn ysbrydoliaeth o ddarllen On the Road a Wild Wales - ceisiais gychwyn sgwrs hefo pawb y deuthum ar eu traws wrth deithio. Sgyrsiau Cymraeg oedd y mwyafrif. Roedd hynny yn braf...