Gallai treth y cyngor godi i 470,000 o gartrefi Cymru

Mae biliau treth cyngor Cymru yn dal i fod yn seiliedig ar werth eiddo yn 2003

Fe allai treth y cyngor gynyddu ar gyfer hyd at 470,000 o gartrefi yng Nghymru - ond bydd y mwyafrif yn gweld dim newid, neu doriad - dan gynlluniau newydd sy'n cael eu cyhoeddi ddydd Mawrth.

Am y tro cyntaf ers 20 mlynedd mae cartrefi'n cael eu hail-brisio, ac fe allai bandiau newydd gael eu creu er mwyn ceisio gwneud y system yn decach.

Roedd Llywodraeth Cymru wedi bwriadu cyflwyno'r newidiadau ym mis Ebrill 2025, ond mae ymgynghoriad yn dweud y gallan nhw gael eu cyflwyno yn arafach.

Mae tri opsiwn dan ystyriaeth - ac mewn dau o'r rheiny byddai saith allan o bob 10 cartref mewn bandiau is yn gweld eu treth yn gostwng neu'n aros ar ei lefel bresennol.

• Treth Cyngor i godi er mwyn 'diogelu gwasanaethau'

• Llywodraeth yn gwrthod galwad i godi treth incwm

Mae'r opsiynau hefyd yn cynnwys cyflwyno bandiau treth uwch ar gyfer cartrefi gwerth dros £1.2m.

Mae 1.5 miliwn o gartrefi yng Nghymru, sy'n golygu y byddai tua 470,000 o'r cartrefi drytaf yn gweld cynnydd mewn treth cyngor.

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhybuddio y bydd "enillwyr a chollwyr" yn sgil y newidiadau

Mae prisiau eiddo wedi cynyddu'n sylweddol ers ailbrisiad diwethaf Cymru yn 2003.

Yn Lloegr a'r Alban, mae biliau'n dal i fod yn seiliedig ar werth eiddo o 1991.

Mae'n rhy gynnar i ddweud faint y gallai biliau newid, a byddai system o ostyngiadau yn lleihau'r pris i nifer hefyd.

Mae tua hanner y cartrefi yng Nghymru yn derbyn gostyngiad o ryw fath.

Mae treth y cyngor yn codi tua £2.4bn i lywodraeth leol yn flynyddol.

'Pawb yn gwybod bod angen newid'

Yn ôl Llywodraeth Cymru, nid ymdrech i godi mwy o arian yw hyn, ond maen nhw wedi rhybuddio y bydd "enillwyr a chollwyr" yn sgil y newidiadau.

Gofynnwyd i Asiantaeth y Swyddfa Brisio edrych o'r newydd ar werth eiddo yng Nghymru fel rhan o'r cytundeb cydweithredu rhwng Llafur a Phlaid Cymru.

Roedd y ddwy blaid wedi cytuno i geisio diwygio'r dreth, sy'n cael ei feirniadu gan rai am fod yn annheg i'r rhai sydd ar yr incwm isaf, gan nad yw'n seiliedig ar yr hyn y gall pobl fforddio ei dalu a'r ffaith bod y baich mwyaf yn disgyn ar y rhai lleiaf cefnog.

Dadansoddiad ein gohebydd gwleidyddol Daniel Davies

Mae adroddiad gan felin drafod yr IFS yn dangos pam fod newid treth y cyngor mor anodd yn wleidyddol.

Mae'n dweud y gallai biliau ostwng mewn ardaloedd difreintiedig er mwyn gwneud y system yn fwy teg, ond byddai ardaloedd gwledig yn gweld eu biliau'n cynyddu am fod prisiau tai wedi codi cymaint.

Byddai'r opsiwn mwyaf radical sy'n cael ei ystyried gan y llywodraeth yn torri biliau 12% ar gyfartaledd ym Mlaenau Gwent ac 11% yn Sir Ddinbych.

Ond byddai biliau Sir Fynwy yn codi 16% ar gyfartaledd, a Bro Morgannwg 15% - dwy ardal sy'n debygol o fod yn seddi cystadleuol rhwng Llafur a'r Ceidwadwyr yn yr etholiad cyffredinol nesaf.

Mae disgwyl i'r Gweinidog Cyllid, Rebecca Evans, wneud datganiad yn y Senedd ddydd Mawrth

Dywedodd elusen sy'n helpu pobl sydd â dyledion, mai'r dreth oedd y prif reswm bod eu cleientiaid yn profi trafferthion ariannol.

Yn ôl Luke Young, cyfarwyddwr cynorthwyol Cyngor ar Bopeth Cymru, roedd y dreth fel "tŷ â tho diffygiol".

"Mae pawb yn gwybod bod angen newid y to ond rydyn ni'n dal i godi trawstiau er mwyn ei gynnal, gydag eithriad yma a rhywfaint o gefnogaeth ychwanegol acw," meddai.

Byddai cael mwy o fandiau yn helpu i "wasgaru'r boen" ymhlith grwpiau incwm gwahanol, yn ôl Mr Young, ond mynnodd na fyddai hynny yn datrys y broblem sylfaenol.

Ers 2019 mae cynnydd o 11% wedi bod yn nifer y bobl sy'n dod at yr elusen gydag ôl-ddyledion ar eu taliadau treth cyngor.

Mae disgwyl i'r Gweinidog Cyllid, Rebecca Evans, wneud datganiad yn y Senedd brynhawn dydd Mawrth.