Cynllun i ddiogelu tir a threftadaeth y Carneddau

Amddiffyn cynefinoedd, diogelu olion archeolegol prin a chofnodi enwau lleoedd y Carneddau ydy uchelgais cynllun newydd gan barc cenedlaethol.

Bwriad Partneriaeth Tirwedd y Carneddau ydy annog defnydd cynaliadwy o'r ardal - sy'n gartref i rywogaethau prin o anifeiliaid a phlanhigion, a thystiolaeth o fywyd dynol hynafol.

Yn ôl y grŵp, mae'r ardal dan bwysau cynyddol o ganlyniad i newid hinsawdd, newidiadau i ddefnydd y tir a phwysau pobl.

Yn ogystal â diogelu'r tir, mae'r cynllun £4m yn anelu at amddiffyn "gwybodaeth draddodiadol, enwau lleoedd a straeon sy'n cysylltu pobl â'r dirwedd".

Y Carneddau

Mae'r Carneddau'n ardal o ucheldir ynysig, 220 cilomedr sgwâr, yng ngogledd Parc Cenedlaethol Eryri.

Daw'r enw'n dod o'r pentyrrau o greigiau sydd i'w gweld ar lawer o'r copaon, oedd yn symbolau pwysig i'r bobl hynafol fuodd yn byw ar y mynyddoedd.

Yn ogystal â'r rhywogaethau prin - merlod y Carneddau a'r frân goesgoch - mae un o'r cynefinoedd mwyaf prin yng Nghymru yn yr ardal - rhostir mynydd.

Mae'r bartneriaeth yn gasgliad o sefydliadau sy'n "angerddol am wella dealltwriaeth a rheolaeth o'r dirwedd" meddai Dr Marian Pye

Dan arweiniad Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri, bydd grŵp o sefydliadau yn ceisio hyrwyddo defnydd cadarnhaol o'r ardal, gyda "gweledigaeth i helpu cynulleidfa mor eang â phosibl i ddarganfod, gwarchod a dathlu'r Carneddau".

Dywedodd rheolwr y bartneriaeth, Dr Marian Pye, bod y cyfnod clo wedi "amlygu pwysigrwydd y dirwedd sydd ar ein stepen drws".

"Fel partneriaeth byddwn yn edrych ar ffyrdd newydd o weithio i sicrhau y gallwn i gyd mwynhau rhinweddau arbennig y Carneddau."

Mae merlod y Carneddau yn lled wyllt ac yn unigryw i'r ardal

Mae teulu'r ffermwr Gareth Wyn Jones wedi gweithio ar y Carneddau ers 370 o flynyddoedd.

Ei gartref ydy fferm Ty'n Llwyfan ger Llanfairfechan, ac mae o'n rhan o'r bartneriaeth newydd.

Dywedodd bod "pob dim ddim yn fêl i gyd" a'r hyn sy'n bwysig fydd "trio gweithio nhw allan… trio defnyddio'r pres mewn ffordd bositif".

"Mae'r merlod yma ers amser y Celtiaid a ma' nhw wedi bod yn agos iawn i golli nhw o 'ma… Felly mae'n bwysig i ni chwilio am ffyrdd fedran ni wneud yn siŵr bod y merlod yma, a'r ffarmwrs yma, a'r defaid yma yn y dyfodol."

• Beirniadu penderfyniad i ostwng lefel dŵr argae

• 'Angen penderfyniadau dewr i gael adferiad gwyrdd'

Mae hi'n "amser tyngedfennol i gymunedau gwledig yr ardal" yn ôl cadeirydd y bartneriaeth, Dr Prysor Williams o Brifysgol Bangor.

Yn ogystal â rheoli'r tir yn gynaliadwy a "dathlu arferion traddodiadol", dywedodd Dr Williams y byddai'r cynllun yn "sicrhau bod diwylliant, straeon ac enwau lleoedd y Carneddau yn cael eu trosglwyddo i'r genhedlaeth nesaf".

Mae'r cynllun pum mlynedd wedi derbyn £1.7m gan Gronfa Treftadaeth y Loteri.