Cam-drin domestig yn 'salwch yn ein cymdeithas'

Yasmin Khan: 'Mor bwysig gwrando a chydnabod graddfa'r trais yn erbyn menywod a merched'

Mae cam-drin domestig yn "salwch yn ein cymdeithas" a allai gael ei atal, yn ôl cynghorydd i Lywodraeth Cymru.

Galwodd Yasmin Khan - un o gynghorwyr cenedlaethol y llywodraeth ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol - am ailwampio'r system gyfiawnder, sydd "wedi torri".

Yn dilyn marwolaeth Sarah Everard, dywedodd Ms Khan ei bod "mor bwysig gwrando a chydnabod graddfa'r trais yn erbyn menywod a merched".

Galwodd am "ryw fath o adolygiad" o'r modd y mae'r Heddlu Metropolitan wedi delio â gwylnos yn ne Llundain, sydd wedi'i feirniadu'n eang ar draws y sbectrwm gwleidyddol.

Wrth ymateb dywedodd llywodraeth y DU bod "pwerau a gorchmynion newydd" yn helpu dioddefwyr.

• Cynnal gwylnosau yn dilyn marwolaeth Sarah Everard

• Diogelwch merched: 'Yr ofn o glywed sŵn traed tu ôl i ni'

Wrth siarad ar raglen BBC Politics Wales, dywedodd Yasmin Khan: "Nid oedd y lluniau a welsom neithiwr yn ddarlun da oherwydd bod pobl yn dod at ei gilydd, roedden nhw am ddangos undod.

"A beth mae'n ymddangos ar yr wyneb, o'r lluniau a'r lluniau rydyn ni wedi'u gweld y bore yma, mae gwir angen cael rhyw fath o adolygiad ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd mewn gwirionedd a pha rym a weithredwyd neithiwr."

Mae'r heddlu'n Llundain wedi cael eu beirniadu'n llym am eu plismona yn ystod gwylnos nos Sadwrn

Cafodd gwylnosau eu cynnal ledled Cymru nos Sadwrn i nodi marwolaeth Sarah Everard; cafodd rhai eu cynnal ar-lein, mynychwyd eraill yn bersonol.

O ran gwleidyddiaeth Cymru, dywedodd Yasmin Khan fod gan ddynion "y pŵer" a galwodd am "newid o ran eu rôl wrth fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod a merched."

Pan ofynnwyd iddi a ddylid ailwampio'r system gyfiawnder, dywedodd Ms Khan, sylfaenydd elusen sy'n mynd i'r afael â thrais ar sail anrhydedd: "Yn hollol. Mae yna bethau sydd wedi torri ac mae hynny wedi cael eu disodli o fewn y pandemig.

"Mae dioddefwyr yn dweud wrtha i, wrth ddod ymlaen at yr heddlu, nad oes rhywun yn gwrando arnyn nhw neu mewn rhai achosion does dim ymddiried ynddyn nhw ac rwy'n credu bod yn rhaid i ymchwiliad plismona gwybodus iawn ddechrau siapio hyder pobl fel eu bod nhw'n dod ymlaen.

"Mae'n rhaid i ni sefyll i fyny a siarad amdano. Ond ar ôl i bobl siarad amdano, mae angen i ni sicrhau bod y troseddwyr yn cael eu dwyn i gyfrif."

'Salwch llwyr'

Mae Ms Khan a'i chyd-gynghorydd Llywodraeth Cymru, Nazir Afzal, wedi dweud yn eu cynllun blynyddol terfynol ar gyfer 2021/22 mai ymgorffori "dull iechyd cyhoeddus" o drais yn erbyn menywod "yw ein prif amcan o hyd".

"Un mater iechyd cyhoeddus yw sicrhau ein bod yn deall beth yw gwraidd y broblem, fel gydag unrhyw salwch; rwy'n credu bod cam-drin domestig yn salwch llwyr yn ein cymdeithas," esboniodd ar Politics Wales.

Galwodd am "ddull amlasiantaethol ledled Cymru, felly p'un a yw'r trais wedi'i gyflwyno ym maes iechyd neu a yw wedi'i gyflwyno mewn addysg, mae hyn yn rhywbeth y mae'n rhaid i ni ei ddeall yn well fel y gallwn ei osgoi".

"Os ydyn ni'n canolbwyntio adnoddau ac yn gweithio o amgylch yr atal, dyna pryd y gallwn ni wir ddechrau dileu hyn o'n cymdeithas," ychwanegodd.

Diflannodd Sarah Everard ar 3 Mawrth ar ôl cerdded o dŷ ffrind yn ardal Clapham, Llundain

Dywedodd AS Llafur dros Gwm Cynon, Beth Winter, wrth raglen Sunday Supplement BBC Radio Wales: "Mae angen newid pellgyrhaeddol.

"Mae wedi cael ei normaleiddio. Rwy'n gwybod, fel menyw fy hun, fy mod i'n mynd allan ac rydw i'n croesi'r ffordd yn awtomatig os oes dyn yn cerdded y tu ôl i mi.

"Rydych chi'n gwybod bod angen newidiadau systemig.

"Mae'n 20 mlynedd ers i mi weithio mewn Lloches i Fenywod, ac nid ydym wedi symud ymlaen mewn unrhyw ffordd y dylem fynd i'r afael â'r mater hwn.

"Rhaid i newid pellgyrhaeddol a systemig ddigwydd, a gallwn fynd i'r afael â hyn, ond mae'n rhaid i ni weithio gyda'n gilydd, mae'n rhaid i ni ddarparu cyllid digonol."

Nos Sul dywedodd y gweinidog Victoria Atkins bod arolwg cyhoeddus wedi'i ailagor yn dilyn "y galar a'r dicter cyhoeddus" sydd wedi bod ers y drasiedi.

Dywedodd y bydd y mesur cam-drin domestig sydd ar ei daith drwy Dŷ'r Arglwyddi yn "cryfhau ein hymateb i gam-drin domestig ar bob lefel sef diogelu dioddefwyr a sicrhau bod y rhai sy'n gweithredu yn wynebu camau cyfreithiol llawn".

Ychwanegodd bod uchafswm hyd y ddedfryd am stelcian ac aflonyddu wedi codi i ddeg mlynedd a bod nifer o bwerau a gorchmynion wedi'u cyflwyno i amddiffyn dioddefwyr.