Cofiwch, cofiwch... am gyfaill Cymreig Guto Ffowc

Mae geirfa ar ddiwedd yr erthygl i bobl sy'n dysgu Cymraeg.

Mae pawb yn cofio am Guto Ffowc a'i gynllwyn i ladd Brenin Iago I drwy ffrwydro Tŷ'r Arglwyddi ar 5 Tachwedd 1605.

Ond roedd mwy o enwau yn rhan o Gynllwyn y Powdr Gwn na dim ond Guto, ac roedd un ohonyn nhw yn Gymro...

Roedd Huw Owen o Blas Du, Eifionydd.

Roedd yn Babydd, ac yn teimlo'n gryf dros droi Prydain yn ôl yn wlad Gatholig - rhywbeth oedd wedi cael ei golli o dan arweinyddiaeth Elizabeth I.

Yn 1571, roedd yn rhan fawr o Gynllwyn Ridolfi i lofruddio'r frenhines, a rhoi Mari I o'r Alban ar yr orsedd yn ei lle. Ond methiant fu'r cynllwyn, ac er bod rhai o'i gyd-gynllwynwyr wedi cael eu dienyddio, roedd Huw wedi ffoi i Sbaen ac yna i Frwsel.

Yn ystod ei amser yn Ewrop, roedd yn gweithio gydag alltudion Catholig eraill, yn ysbïwr dylanwadol i frenin Sbaen, ac hefyd yn swyddog ar faterion Lloegr i Lywodraeth yr Iseldiroedd.

Roedd mwy o gynllwynion i geisio cael gwared ar Elizabeth I, ac roedd Huw wrth galon pob un ohonyn nhw, o ddiogelwch ei gartref dros y dŵr.

Roedd Huw Owen yn rhan o gynllwynion i ladd Elizabeth I a Iago I

Daeth Iago I i'r orsedd yn 1603, a dechreuodd pobl gynllwynio sut i gael gwared arno.

Roedd Huw Owen yng nghanol y cwbl ac yn rhan hanfodol o'r cynlluniau. Roedd o wedi cyflwyno Guto Ffowc i weddill y criw - mae sôn fod Ffowc wedi bod yn was iddo yn ystod ei gyfnod ym Mrwsel.

Ychydig o ddyddiau cyn y diwrnod mawr, cafodd yr awdurdodau eu rhybuddio a methodd y cynllwyn. Cafodd nifer o'r cynllwynwyr eu dal a'u cosbi, ond roedd Huw Owen yn ddiogel ar y cyfandir.

Cafodd ei enwi yn yr achos llys, a'i ddisgrifio fel 'y dyn oedd â'i fys ym mhob brad yn ystod y blynyddoedd diwethaf'.

Roedd Llywodraeth Prydain yn benderfynol o gael gafael ar y bradwr. Ers 1574 roedd yr awdurdodau wedi ceisio perswadio llywodraethau tramor i'w anfon yn ôl, ond roedden nhw'n cael eu gwrthod bob tro.

Bu farw Huw Owen yn y Coleg Seisnig yn Rhufain ar 30 Mai 1618.

Llwyddodd y Cymro cynllwyngar, oedd wedi bod yn rhan o gymaint o gynlluniau dros y blynyddoedd, i lithro drwy'r rhwyd unwaith ac am byth.

Cafodd yr erthygl yma ei chyhoeddi'n wreiddiol ym mis Tachwedd 2017

Geirfa

cynllwyn / plot

lladd / to kill

ffrwydro / explode

Tŷ'r Arglwyddi / House of Lords

Cynllwyn y Powdr Gwn / Gunpowder Plot

Pabydd / Catholic

arweinyddiaeth / leadership

llofruddio / to murder

Yr Alban / Scotland

gorsedd / throne

methiant / failure

cyd-gynllwynwyr / co-conspirators

dienyddio / execute

ffoi / escape

Brwsel / Brussels

alltudion / exiles

ysbïwr / spy

dylanwadol / influential

swyddog / officer

materion / matters

Llywodraeth / Government

Yr Iseldiroedd / Netherlands

cael gwared ar / get rid of

wrth galon / at the heart

diogelwch/ safety

hanfodol / essential

cynlluniau / plans

cyflwyno / to introduce

gwas / servant

awdurdodau / authorities

rhybuddio / to warn

cosbi / to punish

diogel / safe

cyfandir / continent

achos llys / court case

disgrifio / to describe

brad / treachery

penderfynol / determined

perswadio / to persuade

tramor / foreign

gwrthod / to refuse

Coleg Seisnig / English College

Rhufain / Rome

llwyddodd / succeeded

cynllwyngar / scheming

llithro drwy'r rhwyd / to slip through the net

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.