Y llywodraeth yn prynu fferm i 'ehangu busnes' y Dyn Gwyrdd

Fe ddychwelodd yr ŵyl y llynedd ar ôl cael ei gohirio yn 2020 oherwydd y pandemig

Roedd rhaid i Ŵyl y Dyn Gwyrdd ddibynnu ar Lywodraeth Cymru i brynu fferm ar eu rhan am nad oedd digon o arian i'w phrynu eu hunain, yn ôl swyddogion y llywodraeth.

Ym mis Mawrth gwariodd y llywodraeth £4.25m ar brynu fferm Gilestone ger Tal-y-bont ar Wysg, Powys, gyda'r nod o ddatblygu ac ehangu busnes y Dyn Gwyrdd.

Cafodd cynllun busnes amlinellol ei gyflwyno yn Hydref 2021, a chynllun llawn ddiwedd Mehefin eleni.

Yn ystod cyfarfod pwyllgor y Senedd ddydd Iau, dywedodd gwas sifil fod y diwydiant adloniant wedi cael ei daro'n galed gan Covid a'i bod yn "anhygoel o heriol i godi arian ar y farchnad breifat".

Ond mae'r Ceidwadwyr Cymreig a Phlaid Cymru wedi beirniadu'r llywodraeth am brynu'r fferm cyn derbyn cynllun busnes llawn.

Mae Gŵyl y Dyn Gwyrdd yn cyfrannu tua £10m i'r economi leol bob blwyddyn.

Mae'r Prif Weinidog Mark Drakeford eisoes wedi amddiffyn y penderfyniad i brynu fferm Gilestone ar gyfer yr ŵyl heb y cynllun busnes.

Mae Gŵyl y Dyn Gwyrdd yn un o'r pump gŵyl annibynnol mawr sy'n cael eu cynnal tu allan yn flynyddol yn y DU.

Ers 20 mlynedd, mae wedi ei chynnal ar stad Glanwysg ym Mhowys.

Mae'n denu dros 25,000 o ymwelwyr bob blwyddyn ac yn cynhyrchu tua £10m y flwyddyn i economi'r ardal.

• Dyn Gwyrdd: Cais i ymchwilio i gynllun llywodraeth

• Dyn Gwyrdd: Llywodraeth yn gwario £4.25m ar fferm

• Perfformwyr 'methu aros' am ŵyl y Dyn Gwyrdd

Mae disgwyl i'r ŵyl barhau i gael ei chynnal ar y safle arferol gyda phryniant y fferm yn galluogi'r "busnes i addasu gyda safleoedd eraill i leoli'r nifer cynyddol o fusnesau cysylltiedig sy'n ymwneud â'r brand".

Dywedodd Llywodraeth Cymru bod trefnwyr yr ŵyl wedi cyflwyno "amlinelliad o gynllun busnes" yn Hydref 2021 a rhoi gwybod i'r llywodraeth bod potensial i fferm Gilestone fynd ar werth yn Chwefror 2022.

Fe dalodd Llywodraeth Cymru £4.25m ar gyfer y fferm 241 erw ym mis Mawrth eleni gan "nad oedd y Dyn Gwyrdd yn berchen ar yr adnoddau i'w ariannu".

Wrth rannu tystiolaeth, dywedodd y llywodraeth iddi dalu £100,000 yn llai na gwerth y fferm ar y farchnad, a gafodd ei asesu a'i brisio gan gwmni Knight Frank.

Mae'r cwmni wedi cadarnhau'r pris ar ôl i BBC Cymru holi.

Mae'r safle wedi ei roi ar les i'r perchennog blaenorol tan ddiwedd Hydref 2022 ar "rent isel".

Eleni, mae'r ŵyl yn cael ei chynnal rhwng 18-21 Awst

Mewn cyfarfod ddydd Iau gofynnodd AS Plaid Cymru, Rhys ab Owen i swyddogion y llywodraeth os oedd hi'n "arferol i wario dros £4m cyn gweld cynllun busnes manwl?"

Mewn ymateb dywedodd Andrew Slade, cyfarwyddwr cyffredinol adran economi'r llywodraeth, bod "achos amlinellol" yn hanfodol, ond ei bod yn "berffaith bosibl, dichonadwy, cyfreithiol a phriodol" i lywodraeth brynu eiddo os oeddynt yn credu y byddai hynny'n helpu i gyflawni ei amcanion polisi.

"Nid dyma'r tro cyntaf yr ydym wedi gwneud rhywbeth fel hyn," meddai.

Eglurodd mai pwrpas y pryniant oedd datblygu busnes y Dyn Gwyrdd ymhellach, yn cynnwys gwaith datblygu cynaliadwy, gweithgareddau amaethyddol, ac "ystod o bethau eraill fyddai'n caniatáu cadw'r fenter yng Nghymru".

Yn ôl y llywodraeth, ei gweledigaeth yw "sicrhau dyfodol yr ŵyl yng Nghymru" gan fod sawl corfforaeth wedi dangos diddordeb mewn prynu'r brand.

Gofynnodd yr AS Llafur, Mike Hedges, pam nad oedd Y Dyn Gwyrdd wedi prynu'r fferm eu hunain.

Atebodd Mr Slade mai diffyg arian oedd yn gyfrifol, ond: "Os yw ein diwydrwydd yn canfod, yn annisgwyl, bod gan y Dyn Gwyrdd y gallu i ariannu hyn oll a hynny ar ei ben ei hun, yna nid oes angen i Lywodraeth Cymru fod ynghlwm â hyn."

Ystyried cynllun y trefnwyr yw'r cam nesaf gan swyddogion nawr - sy'n cynnwys cyfeiriadau at ffermio cynaliadwy, plannu coed a thwristiaeth.

Fe gyflwynodd Fiona Stewart, sy'n berchen ac yn rhedeg Gŵyl y Dyn Gwyrdd, gynllun busnes llawn i Lywodraeth Cymru ar 29 Mehefin 2022.

Ychwanegodd Llywodraeth Cymru yn ei thystiolaeth mai "nod y cynllun yw cyflwyno'r rhesymeg a'r sail" ynghylch ehangu'r gweithgareddau sy'n ymwneud â "bwyd a diod, twristiaeth, a sut mae ariannu, gweithredu ac ehangu'r elfen amaethyddol".

"Mae'r Dyn Gwyrdd wedi sicrhau y bydd y tir yn parhau i gael ei ffermio a bod gwybodaeth am y cynlluniau rhain wedi eu cynnwys yn y cynllun busnes llawn," dywedodd.

Mae Llywodraeth Cymru yn "asesu'r cynllun yn llawn" ar hyn o bryd, meddai yn ei thystiolaeth.

Os caiff y cynllun ei wrthod, mae Llywodraeth Cymru'n bwriadu gwerthu neu rentu fferm Gilestone.

'Arllwys arian y trethdalwr'

Fe gwestiynodd arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn y Senedd, Andrew RT Davies, o ble ddaeth "y miliynau o bunnoedd yn ychwanegol" ar werth fferm Gilestone.

Dywedodd mai gwerth y fferm ddwy flynedd cyn ei brynu, yn ôl cwmni McCartney, oedd £3.25m.

"Bydd nifer o bobl yn cwestiynu ai dyma'r meysydd y dylai Llywodraeth Cymru fod yn arllwys arian y trethdalwr iddynt."

Dywedodd llefarydd Plaid Cymru ar amaeth, Mabon ap Gwynfor: "Mae'n ymddangos bod cynllun busnes yn cael ei greu yn ôl-weithredol i gyd-fynd â phrynu'r tir. Mae hyn yn gwbl groes i'r hyn y mae'n rhaid i eraill ei wneud wrth wneud cais am gymorth gan y llywodraeth.

"Ar ôl bod yn ymwneud â phrosiectau sy'n cael eu hariannu'n gyhoeddus yn y gorffennol, dwi'n gwybod yn iawn sut y mae angen i sefydliadau ddarparu cynllun y gellir ei brisio'n llawn ac y gellir ei gyfiawnhau cyn y bydd cyrff ariannu cyhoeddus yn ystyried y cais."

Dywedodd fod pwrpas y pryniant yn dal yn "aneglur" a bod angen "tryloywder llwyr".

Mae Fiona Stewart wedi cael cais am ymateb.