'Argyfwng canser' Cymru wrth i gleifion 'aros yn rhy hir'
- Cyhoeddwyd
"'Rydyn ni mewn lle gwael ac mae 'na argyfwng canser yng Nghymru."
Dyna neges ddi-flewyn-ar-dafod elusen Macmillan, sy'n rhoi cymorth i bobl sy'n byw gyda chanser.
Gydag amseroedd aros y gwaetha' ar gofnod y llynedd, mae'r elusen yn gweld effaith hynny ar gleifion a'u teuluoedd ac yn galw am wneud mwy i gwrdd â'r targedau aros.
Mae Llywodraeth Cymru'n dweud eu bod yn buddsoddi mewn cyfleusterau diagnostig a thriniaeth newydd, ac yn cynyddu'r llefydd hyfforddi ar gyfer arbenigwyr canser.
Yn gyffredinol dim ond 52.9% o gleifion canser ddechreuodd eu triniaeth ar amser - o fewn y targed 62 diwrnod - ym mis Rhagfyr 2022, ac mae pryderon am rai mathau o ganser yn benodol.
Yn ôl y ffigyrau, dim ond tua chwarter (25%) o gleifion canser gynecolegol, neu ganser y pen a'r gwddf, gafodd eu gweld o fewn y targed ddiwedd y llynedd. O ran canser y coluddyn, roedd y nifer gafodd eu gweld ar amser yn 34.9%.
Y targed yn gyffredinol yw bod 75% o gleifion yn cael dechrau triniaeth o fewn 62 diwrnod o'r adeg pan mae 'na amheuaeth o ganser. Dyw'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru erioed wedi gallu cwrdd â'r targed hwnnw.
Yn ôl ymchwil gan Macmillan, mae 65% o gleifion yng Nghymru'n dweud bod sefyllfa'r gwasanaeth iechyd yn un o'u prif bryderon heblaw am eu diagnosis, ac mae dros hanner (55%) yn poeni y gallai'r pwysau ar wasanaethau effeithio ar eu siawns o oroesi.
'Teimlo fel bod fy mywyd i ar ben'
Un claf sy'n credu y gallai pethau fod wedi bod yn wahanol petai wedi cael ei weld yn gynt ydy Martin Williams, 58, o Ynys Môn.
Ar ôl darganfod lwmp ar ei wddf fis Mawrth y llynedd, cafodd lythyr yn dweud bod rhestr aros o 40 wythnos.
Hyd yn oed wedi i'w feddyg teulu gymryd biopsi, roedd hi'n wyth wythnos cyn i'r canlyniad ddod yn ôl ac roedd yn dal i ddisgwyl i gael ei weld ym mis Medi.
Mi benderfynodd gael tynnu'r lwmp yn breifat a darganfod wedyn bod ganddo melanoma - a'r canser wedi lledaenu, heb bosibilrwydd o wella.
"Heb ddim math o driniaeth, yn cael prognosis o i fyny at flwyddyn - toedd o ddim be' o'n i'n ddisgwyl glywed," meddai. "Waeth chi dd'eud, mae'n teimlo fel bod fy mywyd i ar ben.
"'Swn i 'di cael fy ngweld - dwi'm yn d'eud faswn i ddim fel ydw i heddiw 'ma, ond tydw i ddim 'di cael y cyfle.
"Mae'r targets 'ma yn cael eu gwneud oherwydd be' sy'n medru digwydd a 'dw i 'di cael fy methu.
"Hynny sy'n gwneud rhywun yn lloerig, na tydi rhywun ddim wedi cael be' sy' fod, cael fy ngweld yn yr amseroedd 'na."
Er bod Mr Williams yn canmol y driniaeth mae'n ei chael dan ofal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr erbyn hyn, mae'n flin am y ffordd cafodd ei drin ar y dechrau ac yn gweld bod 'na anghysondebau mawr o fewn y gwasanaeth iechyd.
"Gynnon ni deulu agos arall sy'n mynd drwy, nid yr un math o ganser, math gwahanol o ganser," meddai. "Ond mae o 'di cael ei weld yn yr amseroedd.
"Pam bod 'na wahanol amseroedd o fewn yr un bwrdd i'r mathau gwahanol o ganser? Tydy o ddim yn gwneud synnwyr."
'Methu ymdopi'
Yn ôl Richard Pugh, Pennaeth Partneriaethau Macmillan yng Nghymru, mae angen gweithredu ar frys i wella'r sefyllfa.
"Er ymdrechion dewr staff rheng flaen, mae'r system ofal canser yn methu ymdopi," meddai.
"Gyda chleifion, pan maen nhw'n aros i gael y driniaeth mae problemau eraill yn dod - problemau ariannol a seicolegol hefyd. Pan chi'n aros chi ddim yn gallu meddwl am unrhyw beth heblaw'r canser.
"Beth y'n ni wedi gweld ydy mwy o bobl yn dod aton ni i gael ateb i'w cwestiynau, ac edrych am fwy o gymorth achos bod nhw'n aros am ddechrau eu triniaeth.
"Dyw hynny ddim yn beth da - fe ddylen nhw gael y driniaeth ar amser i ddelio gyda'r canser yn gynnar."
'Gweithio'n galed a buddsoddi'n helaeth'
Mae'r elusen yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu ar frys i daclo'r rhestrau aros a gwella gofal canser, gan gynnwys cyflwyno'r cynllun gweithlu cenedlaethol i ddatrys problemau staffio o fewn y sector.
Dywedodd llefarydd ar ran y llywodraeth fod y Gwasanaeth Iechyd yn "gweithio'n galed i leihau amseroedd aros", a bod y llywodraeth yn "buddsoddi'n helaeth mewn gwasanaethau canser i wella lefelau canfod cynnar a darparu mynediad cyflym at archwiliad, triniaeth a gofal ansawdd uchel".
Ychwanegodd: "Yn ddiweddar, gwnaethom gyhoeddi £86m ar gyfer cyfleusterau diagnostig a chyfleusterau triniaeth newydd ar gyfer canser. Rydym hefyd yn cynyddu nifer y llefydd hyfforddi ar gyfer arbenigwyr mewn diagnosis canser, triniaeth a gofal lliniarol."
Yn gynharach eleni fe lansiodd Rhwydwaith Canser Cymru gynllun tair blynedd i geisio gwella'r profiad i gleifion. Fel rhan o hynny mae yna gynlluniau i sefydlu canolfannau diagnostig cyflym a hybiau rhanbarthol.
Ystadegau Rhagfyr 2022
Roedd yna 76 achos o ganser gynecolegol , gydag ond 25% yn cael eu trin o fewn y targed.
Roedd y ganran yn debyg o ran y 56 achos o ganser y pen a'r gwddf.
Dim ond 34.9% o 189 claf canser y coluddyn gafodd driniaeth o fewn 62 diwrnod.
Roedd ychydig yn fwy, 39.6%, o gleifion canser wrolegol wedi cwrdd â'r targed.
O ran mathau eraill o ganser, mae'r ffigyrau yn well. Roedd yna 286 achos o ganser y croen ym mis Rhagfyr, gyda 74.8% yn cael eu gweld ar amser, sy'n dal ychydig yn is na'r targed.
Mae'n ymddangos bod cleifion yn hapus gydag ansawdd y gwasanaethau unwaith eu bod yn cael eu gweld.
Mewn arolwg diweddar, dolen allanol roedd 92% o gleifion canser gafodd driniaeth yn ystod y pandemig yn dweud bod eu gofal wedi bod o safon uchel.
Ond pam bod yna gymaint o wahaniaethau rhwng gwahanol fathau o ganser?
Yn ôl yr Athro Tom Crosby OBE, Cyfarwyddwr Clinigol Canser Cenedlaethol Cymru, mae'n rhannol oherwydd anghysonderau o ran darpariaeth ac offer, ond y ffactor mwyaf ydy bylchau yn y gweithlu.
Dywedodd hefyd bod rhai mathau o ganser yn fwy cymhleth ac angen llawer mwy o brofion, a bod hynny hefyd yn effeithio ar amseroedd diagnosis a thriniaeth.
"Mae ein staff yn rhoi diagnosis ac yn trin mwy o gleifion nag erioed, ond mae'r galw yn fwy na'r capasiti," meddai.
"Er bod y rhesymau am y diffyg capasiti yn amrywio rhwng pobl, peiriannau, rhwng cyfleusterau ac ysbytai, y brif broblem ydy'r gweithlu canser a dydy hynny ddim yn hawdd i'w ddatrys yn y tymor byr."
Rhaid 'trio meddwl yn wahanol'
Staff fel radiolegwyr a radiograffwyr sy'n gwneud ac asesu delweddau pelydr-X a sganiau i ddarganfod ac adnabod canser, ac roedd adroddiad gan Goleg Brenhinol y Radiolegwyr, dolen allanol wedi canfod fod yna fwlch o 33% yn y gweithlu'r llynedd.
Tra'n dweud bod yna ymdrechion mawr i wella pethau, mae'r Radiolegydd Ymgynghorol Dr Rwth Ellis Owen yn dweud bod y sector dan bwysau oherwydd y prinder cenedlaethol o staff.
"Be' ydan ni wedi bod yn gorfod gwneud ydy trio meddwl yn wahanol," meddai.
"Trio defnyddio'r adnoddau sydd ganddon ni'n fwy call a doeth fel bod ni'n gwneud ein gorau glas i gael cleifion drwy'r system mor gyflym â fedran ni.
"Dwi'n gwybod faint o bryder mae o'n ei roi i'r cleifion pan maen nhw'n poeni falla bod ganddyn nhw gancr - ac mae cael sgan sy'n dweud bod o'n glir yr un mor werthfawr â chael sgan sy'n rhoi diagnosis cyflym.
"Mae'r cleifion sydd yn y system i gyd mor bwysig â'i gilydd."
Straeon perthnasol
- Cyhoeddwyd6 Mawrth 2023
- Cyhoeddwyd28 Chwefror 2023
- Cyhoeddwyd31 Ionawr 2023
- Cyhoeddwyd24 Ionawr 2023