Dros chwarter plant Cymru yn dal i fyw mewn tlodi

Ar gyfartaledd roedd 27.9% o blant Cymru yn byw mewn tlodi yn 2021/22

Mae dros chwarter plant Cymru'n parhau i fyw mewn tlodi, yn ôl ymchwil newydd - er bod y ffigwr hwnnw wedi gostwng rywfaint.

Fe wnaeth yr ymchwil gan Brifysgol Loughborough hefyd ganfod fod 'na ddim un sir yn y wlad ble roedd llai nag 20% o blant yn byw mewn tlodi.

Pryder elusennau sy'n ymgyrchu i leihau tlodi plant yw y bydd yr argyfwng costau byw a phrinder tai fforddiadwy yn sugno mwy o blant i dlodi, os na fydd llywodraethau Cymru a'r DU yn ymyrryd.

Dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod yn "gwneud popeth o fewn ein gallu" i helpu teuluoedd, tra bod Llywodraeth y DU yn mynnu fod eu hymrwymiad i helpu pobl difreintiedig yn glir.

'Problem ymhob cymuned'

Ar gyfartaledd roedd 27.9% o blant Cymru yn byw mewn tlodi yn 2021/22 - gostyngiad o'r 29.1% a gafodd ei gofnodi yn 2014/15.

Mae'r ymchwil, a gafodd ei gomisiynu gan felin drafod Sefydliad Bevan a Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant Cymru, yn dangos fod y cyfraddau uchaf o dlodi plant ym Mlaenau Gwent (30.3%) a Cheredigion (30%).

Hyd yn oed yn y sir gyda'r gyfradd isaf o dlodi plant - Sir Fynwy - mae dros un o bob pump o blant yn byw mewn tlodi (21.4%).

Yn ôl Dr Steffan Evans, pennaeth polisi tlodi Sefydliad Bevan, mae'r canlyniadau'n siomedig ac yn dangos fod heriau clir yn wynebu llywodraethau Cymru a Phrydain.

Dywedodd Dr Steffan Evans fod y ffigyrau yn "fethiant mawr ar draws cymdeithas"

"Mae'r ymchwil yn dangos fod tlodi yn broblem ymhob cymuned," meddai.

"Mae Blaenau Gwent a Cheredigion yn wahanol iawn mewn sawl ffordd, ond gyda dros dri ymhob 10 plentyn yn byw mewn tlodi o fewn ffiniau'r ddau awdurdod lleol, mae'r data diweddaraf yn dangos fod angen edrych ar dlodi fel problem genedlaethol."

Er mai Llywodraeth y DU sydd â'r gallu i gynyddu taliadau Credyd Cynhwysol neu ddileu'r rheol fod credyd treth plant ond yn berthnasol i'r ddau blentyn cyntaf ar wahân i rai eithriadau, mae Dr Steffan Evans yn credu fod gan Lywodraeth Cymru hefyd y gallu i weithredu i leihau tlodi plant.

"Yn sicr mae hwn yn fethiant mawr ar draws cymdeithas," meddai.

"Mae lot o bwerau gan Lywodraeth Prydain - y system fudd-daliadau, er enghraifft - ond mae'r ffaith ein bod ni dal ddim yn gweld unrhyw leihad [mewn tlodi plant] yn dangos fod 'na lawer iawn i wneud.

"Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ar strategaeth newydd i daclo tlodi plant, sydd i'w groesawu, ond mae angen ffocysu mwy ar y pethau maen nhw eisoes yn ei wneud."

'Gwneud popeth o fewn ein gallu'

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru eu bod yn "gwneud popeth o fewn ein gallu i gefnogi pobl a theuluoedd drwy'r argyfwng costau byw hwn".

"Mae hyn yn cynnwys darparu cefnogaeth wedi'i thargedu tuag at y rhai sydd ei hangen fwyaf a thrwy raglenni a chynlluniau sy'n rhoi arian yn ôl ym mhocedi pobl," meddai.

"Yn ystod 2022-23 a 2023-24, roedd y gefnogaeth hon werth mwy na £3.3bn."

Mae'r ymchwil yn dangos fod y cyfraddau uchaf o dlodi plant ym Mlaenau Gwent (30.3%) a Cheredigion (30%)

Yn ôl Dr Steffan Evans mae pobl yn dal i'w chael hi'n rhy anodd i hawlio'r hyn sy'n ddyledus iddyn nhw.

"Rydyn ni yn dadlau y byddai'n haws pe bai teuluoedd ond yn llenwi un ffurflen ac wedyn yn derbyn cinio am ddim yn yr ysgol a help gyda chostau gwisg ysgol er enghraifft.

"Mae pethau'n dal yn rhy gymhleth o ran hawlio budd-dal."

Sut mae mesur tlodi plant?

Mae tlodi plant yn cael ei fesur fel unrhyw un sy'n byw mewn cartref sy'n derbyn llai na 60% o gyflog canolrifol (median) y wlad.

Mae plant sy'n byw mewn cartref sy'n derbyn llai na £18,700 felly yn cael eu cyfrif fel plant sy'n byw mewn tlodi.

Mae 'na fesur arall o dlodi sy'n cael ei gyhoeddi - ystadegau sy'n cynnwys costau tai fel rhent, biliau dŵr, yswiriant tŷ a llog ar daliadau morgais.

Gan gynnwys costau tai, mae'r ymchwil gan Brifysgol Loughborough yn awgrymu bod 79.8% o'r holl blant sy'n byw mewn tlodi yn byw mewn cartref lle mae'r pen teulu mewn gwaith.

Mae plant sy'n byw mewn cartref sy'n derbyn llai na £18,700 yn cael eu cyfrif fel rhai sy'n byw mewn tlodi

Yn ôl Claire Atchia McMaster o'r elusen Turn2Us, er bod yr ystadegau yn achos pryder, mae'n bosib datrys y broblem.

"Mae'r ffaith fod saith o bob 10 plentyn sy'n byw mewn tlodi mewn teulu lle bo'r rhiant yn gweithio yn symptom o swyddi ansefydlog sy'n talu'n wael, a system fudd-daliadau sydd heb ddal lan 'da'r cynnydd mewn costau byw," meddai.

"Mae'r astudiaeth yn dangos fod diogelwch ariannol yn mynd y tu hwnt i ysfa unigolyn i lwyddo neu eu gallu i edrych ar ôl eu harian - yr economi a'r rhwyd gymdeithasol sydd ddim yn gweithio.

"Mae'r canfyddiadau'n rhoi rheswm pendant i Lywodraeth Cymru uwchraddio eu strategaeth tlodi plant ar frys, achos mae un plentyn heb ddigon i'w fwyta yn un yn ormod yn 2023."

Ychwanegodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Mae'r prif ysgogiadau ar gyfer mynd i'r afael â thlodi plant - pwerau dros y system dreth a lles - yn nwylo Llywodraeth y DU ac rydym yn parhau i alw ar Weinidogion y DU i gael gwared ar y terfyn dau blentyn a'r cap ar fudd-daliadau sy'n cael effaith mor ddinistriol ar deuluoedd.

"Rydyn ni eisiau creu Cymru lle gall pob plentyn a pherson ifanc ffynnu."

'£3,300 am bob cartref'

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth y DU fod eu hymrwymiad i helpu pobl difreintiedig yn glir.

"Mae bron i ddwy filiwn yn llai o bobl, gan gynnwys 400,000 o blant, yn byw mewn tlodi o'i gymharu â 2009/10, meddai llefarydd.

"Rydyn ni yn darparu pecyn werth £94bn i helpu pobl gyda chostau byw, sydd werth rhyw £3,300 am bob cartref.

"Ond yn y tymor hir, y ffordd orau i ddianc rhag tlodi yw drwy weithio, a dyna pam rydyn ni yn creu mwy o gynigion gofal plant i helpu rhieni fynd yn ôl i'r gwaith ac i fynd 'mlaen yn eu gyrfaoedd.

"Mae'r polisi dau o blant yn gofyn i deuluoedd ar fudd-daliadau i wneud yr un penderfyniadau ariannol sy'n wynebu teuluoedd sydd yn cynnal eu hunain drwy weithio, ac mae'r eithriadau dal mewn lle o fewn y polisi i amddiffyn pobl sydd yn y sefyllfaoedd mwyaf bregus."