Pa mor iach oedd bwyd Cymru yn y canol oesoedd?

Mae geirfa ar ddiwedd yr erthygl i bobl sy'n dysgu Cymraeg.

Llŷr Serw ap Glyn, sy'n hoffi coginio traddodiadol

Pizza, rogan josh, pasta, kebab... dyma rai o fwydydd mwyaf cyffredin y Cymry erbyn hyn.

Ydi, mae cinio Sul dal ar y fwydlen ond nid yn aml mae bwydydd traddodiadol Cymreig yn cael eu bwyta bellach.

Felly beth oedd ar ein bwydlenni ni cannoedd o flynyddoedd yn ôl? Pa mor iachus oedd y bwydydd yna?

Bara o risgl coed...?

Roedd pethau'n wahanol iawn ganrifoedd yn ôl. Bryd hynny roedd deiet rhan fwyaf o bobl Cymru yn syml iawn.

Nid oedd llysiau mor gyffredin â heddiw - rhaid cofio na ddaeth tatws yma tan ganol y 1500au a moron yn hwyrach na hynny hyd yn oed - ac nid oedd llawer o bobl yn tyfu llysiau gartref.

Nid oedd bara yn gyffredin oherwydd bod cynaeafau'n methu yn aml.

Roedd newyn yn taro'r wlad bob tua saith mlynedd ac roedd pobl weithiau yn gwneud math o does neu fara drwy ddefnyddio rhisgl coed!

Yr unig ffrwythau ar gael oedd beth bynnag oedd yn tyfu'n wyllt.

Roedd bobl Cymru yn dibynnu llawer ar gig, menyn, llaeth ac uwd. Roedd cig a physgod yn cael eu halltu er mwyn eu gwneud yn hawdd i'w storio am gyfnod hir.

Roedd pobl cyfoethog yn bwyta bwydydd fel 'adar mewn bara'.

Math o bastai oedd hwn ond bod y crwst yn feddalach ac yn cynnwys llawer iawn o wyau. Tu mewn mae'n debyg byddai cig aderyn.

Yr aderyn mwyaf i gael ei fwyta oedd paun. Hefyd ar y fwydlen oedd elyrch wedi eu pluo a'u rhostio a'u bwyta gyda saws sinsir, mwstard a finegr.

Dant melys

Un arfer gwahanol iawn i heddiw oedd rhoi siwgr ar gigoedd a llysiau a chymysgu bwydydd melys a sawrus yn yr un pryd bwyd.

Roedd siwgr gwyn yn cael ei brynu mewn lympiau mawr yn y canol oesoedd ac roedd cogyddion yn rwbio dau lwmp yn ei gilydd fel bod y siwgr yn syrthio'n un gawod o bowdwr ar ben y bwyd nes ei fod wedi ei guddio bron.

Felly doedd dim pwdin ar ôl bwyd. Roedd y pryd melys yn cael ei weini 'run pryd â phopeth arall!

Cadw cegin o'r gorffennol

Un sy'n coginio bwyd o'r canol oesoedd yw Llŷr Serw ap Glyn o Lanrwst. Ef oedd y cogydd ar raglen deledu S4C Y Llys, pan aeth â chriw o bobl i fyw am dair wythnos, fel pobl yn yr 1500au.

Roedd Llŷr yn coginio bwyd bob dydd gan ddefnyddio technegau o'r gorffennol.

"Mae coginio bwyd o'r canol oesoedd yn dipyn o waith. Mae'n dasg llawn amser i gadw'r tân i fynd!" meddai.

Llŷr oedd y cogydd ar raglen Y Llys a oedd yn ail-greu llys o 1525

"O ran bwyd y bobl gyffredin, digon hawdd fyddai ail-greu'r rhain mewn cegin fodern: mater o ferwi llysiau, ychydig o gig a barlys neu geirch am ychydig oriau i wneud potage.

"Mae paratoi gwledd yn fwy o gamp, gan fod angen rhostio darnau mawr o gig, weithiau anifail cyfan fel mochyn neu hwyaden.

"Roedd pwyslais mawr ar addurno bwyd, a'i wneud mor wacky â phosib, fel rhoi pen mochyn ar gorff gŵydd!"

Mewn rhai tai mawr roedd yn arferiad i roi llwch aur ar ben bwyd melys er mwyn dangos eu cyfoeth.

Ond er ei fod yn fwyd eithaf 'ecsotig' nid oedd deiet y cyfnod yn un iach iawn.

Roedd pobl yn bwyta llawer o gig felly nid oedd llawer o ffeibr yn y deiet gan nad oedd llawer o ffrwythau, llysiau, ffa a bwydydd carbohydrad yn cael eu bwyta.

Felly efallai fod yr hen ffordd Gymreig o fyw (a bwyta) yn syniad gwael i ni heddiw.

Geirfa

cyffredin / common

bwydlen / menu

traddodiadol / traditional

canrifoedd / centuries

tatws / potatoes

moron / carrots

hyd yn oed / even

cynaeafau / harvests

newyn / famine

toes / dough

bara / bread

rhisgl coed / bark of a tree

ffrwythau / fruit

gwyllt / wild

dibynnu / depend

uwd / porridge

pysgod / fish

halltu / to salt

cyfoethog / rich

pastai / pasty

crwst / crust

meddalach / softer

paun / peacock

elyrch / swans

pluo / to feather

saws / sauce

sinsir / ginger

melys / sweet

sawrus / savoury

canol oesoedd / middle ages

syrthio / to fall

cuddio / to hide

pwdin / pudding

technegau / techniques

gorffennol / past

tân / fire

berwi / to boil

barlys / barley

ceirch / oats

gwledd / feast

camp / achievement

pwyslais / emphasis

addurno / to decorate

corff / body

gŵydd / goose

llwch aur / gold leaf

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.