Brwydro a cholled drwy lens ffotograffydd rhyfel

O gael ei arestio yn Burundi, i gael ei smyglo dros y ffin i mewn i Syria, mae’r ffotograffydd Philip Hatcher-Moore wedi cael profiadau anhygoel – a brawychus – wrth ohebu ar rai o ddigwyddiadau mawr y byd.

Yn wreiddiol o Swydd Warwick, mae bellach wedi ymgartrefu yng nghyffiniau Llangollen gyda’i deulu.

Y dyddiau yma, mae’n tynnu lluniau o rai o unigolion a golygfeydd nodweddiadol gogledd Cymru. Ond mae wedi dod i ddysgu mai’r un stori sydd tu ôl i’w holl luniau, meddai, sef perthynas pobl â lle.

Mae'r erthygl yma yn cynnwys delwedd a all achosi pryder.

Un o geffylau gwyllt Y Carneddau

Rhyfel

Fy mhrofiad cyntaf o dynnu lluniau mewn digwyddiad go iawn oedd pan enillodd Sarkozy yr etholiad Ffrengig yn 2007. Ro’n i’n byw yn Paris mewn fflat gyda myfyrwyr, ac aethon nhw i gyd i brotestio, felly es i hefyd, a bachu fy nghamera ar y ffordd allan.

Dyna oedd fy nhro cyntaf mewn protest o’r fath, efo tear gas a phethau felly, a ’nes i wir fwynhau’r profiad o lywio hyn drwy dynnu lluniau.

Dwi’n meddwl fod ffotograffiaeth yn ffordd o ddelio gyda’r chwilfrydedd o beth sy’n mynd ymlaen yn y byd, dysgu amdanyn nhw, a gallu adrodd y straeon.

Pobl wedi gorfod dianc o'u cartrefi rhag yr ymladd yn y Congo - doedd ganddyn nhw unman i fynd

Protest liwgar ym Macedonia

Yn gynnar yn fy ngyrfa, ’nes i sylweddoli mod i’n gallu delio dan yr amgylchiadau dyrys, brawychus, dwys yna. Dydy pob newyddiadurwr ddim eisiau gorfod gwneud hynny, ond o’n i’n gallu ymdopi – dwi’n teimlo eu bod nhw’n straeon diddorol, pwysig i’w hadrodd.

Y tro cynta’ i mi brofi unrhyw fath o frwydr oedd yn Libya.

O’n i yn Ne Sudan ar y pryd, ar ddechrau’r gwrthryfela yna, ac fel welais i don o newyddiadurwyr yn heidio tua’r Aifft oherwydd fod pethau’n dechrau poethi gyda’r Arab Spring, ac yna tua Libya wrth i bethau ddechrau gyda Gaddafi.

’Nes i hedfan i Cairo a dal y bws i’r ffin.

Milwyr yn gyrru heibio, yn Bunagana, Y Congo

Eiliad dawel ar Lyn Kivu, rhwng Y Congo a Rwanda

Roedd ’na ran ohona i oedd yn meddwl beth ar y ddaear o’n i’n ei wneud yn mynd i’r lle ’ma, sy’n cael ei reoli gan frwydro, ond ’nes i groesi’r ffin, a doedd pethau ddim rhy ddrwg...

Felly es i i Benghazi, oedd yn ei chanol hi, a doedd hi ddim rhy ddrwg yno chwaith. Felly es i i’r anialwch lle’r oedd yr ymladd, a mynd yn agosach ac agosach, a ti’n sylweddoli, er ei bod hi’n ymddangos fel bod y wlad i gyd yn rhyfela, roedd y patshyn yn llai mewn gwirionedd.

Ond roeddet ti’n sylwi: ‘dwi’n saff yma, ond os dwi’n symud dau fetr i’r ochr yna, dydi hi ddim yn saff’.

Ar adegau, ro’n i’n agos iawn at yr ymladd. Pan o’n i’n Syria, roedd y bomiau yn llawer mwy pwerus, ond roedd yna fwy o adeiladau concrid i guddio tu ôl iddyn nhw. Yn nwyrain y Congo, roedd yr adeiladau wedi eu gwneud o bren neu wair, ac yn cynnig dim amddiffynfa.

Ffoaduriaid yn chwilio am loches o dan goeden

Llai na dwy fetr oddi wrth un o'r ymladdwyr, roedd pawb yn ceisio amddiffyn eu hunain rhag y bom sydd newydd ffrwydro

Dwi’n cofio ambell i adeg eitha’ brawychus. Un diwrnod yn Syria, wrth yrru o Aleppo draw i lle o’n i’n aros, ddaeth ‘na awyren ymladd draw a thanio rocedi at ein car, a’n methu o drwch blewyn.

Mae'r agwedd tuag at newyddiadurwyr wedi gwaethygu dros y blynyddoedd.

Mae ‘na ambell i frwydr dwi wedi gohebu arnyn nhw lle dwi’n meddwl fod bod yn newyddiadurwr wedi cynnig diogelwch i chi.

Pan es i i Libya ar y dechrau, roedd pobl yn desperate i gael pobl i ddod i mewn atyn nhw; doedden nhw ddim wedi cael y cyfle i leisio’u barn ers blynyddoedd, felly roedd pobl ar ochr y rebels yn barod ac yn awyddus i fod yn agored â newyddiadurwyr.

Plentyndod yn Goma, Y Congo

Dathlu Dydd Rhyngwladol Merched yn Mogadishu, Somalia

Ond ar ochr arall y lein flaen, roedd y newyddiadurwyr a oedd yn trio adrodd ar y stori o ochr y llywodraeth yn cael eu rheoli.

Droeon eraill, byddet ti’n cael dy dargedu am fod yn newyddiadurwr neu yn Orllewinwr... roedd hi’n gymhleth.

"Beth sy’n anodd wrth ohebu ar frwydro ydi nad wyt ti eisiau dangos dim rhy frawychus i'r gynulleidfa, ond ar yr un pryd, rwyt ti eisiau adrodd y stori."

Heddlu Burundi yn barod am drwbl

Yn Burundi, ges i fy arestio rhyw bythefnos cyn fy mhriodas.

Roedd yr awdurdodau'n honni eu bod nhw wedi fy nal mewn tŷ gyda rebels ac arfau. Mewn gwirionedd, ges i fy arestio am weld pethau doedd y llywodraeth ddim am i mi weld.

Ges i fy rhoi mewn car a fy nal yn y ddalfa. Ar ôl 24 awr, ges i fy rhyddhau, a gorfod gadael y wlad y diwrnod wedyn. Mae ganddyn nhw dal un o fy nghameras...

Chwarae plant yn Y Congo

Pobl Y Congo yn codi llais

Cefais i brofiad rhyfedd wrth ohebu ar y rhyfel yn Syria. Ro’n i wedi teithio yn Syria ac astudio Arabeg am ychydig o fisoedd, flynyddoedd yn ôl. Ro’n i wrth fy modd gyda’r wlad anhygoel yma.

Ar ôl i’r rhyfel dorri, ges i gyfle i ddychwelyd, ar swydd tynnu lluniau, ond yn wahanol i’r tro diwethaf - pan es i ar y bws a dangos fy mhasbort - y tro yma roedd yn rhaid i mi gael fy smyglo dros y ffin.

Roedd yn brofiad gwahanol iawn, i gerdded yr un strydoedd ro’n i wedi bod yn eu crwydro gyda fy backpack o'r blaen.

Dyma oedd fy nhro cyntaf i mi weld effaith rhyfel, ar ôl cael syniad o sut beth oedd bywyd cynt a’r cwbl oedd wedi ei golli.

Galar yn Burundi

Adref

Ro’n i eisiau symud yn ôl tuag at y gynulleidfa, ac eisiau dod yn ôl i fyw yn agosach at deulu, felly rydyn ni nawr yn byw tu allan i Langollen.

Ffermio'r Carneddau

Roedd Sky Arts yn gwneud prosiect am rannau gwahanol o’r DU, ac o’n i eisiau edrych ar ucheldiroedd Gogledd Cymru, gan ganolbwyntio ar ffermio defaid mynydd. Dwi wedi treulio llawer o amser gyda’r ffermwyr yno, yn edrych ar y gwaith maen nhw wedi ei wneud i siapio hunaniaeth y wlad, o ran y tir a’r gymdeithas.

Dwi hefyd wedi tynnu lluniau am yr ymgyrch Hawl i Fyw Adref.

Hawl i Fyw Adra ym Mhen Llŷn

Dwi’n meddwl mod i wastad wedi bod eisiau perthyn i’r lle ydw i, a deall y gymuned. Lle bynnag dwi wedi gweithio, dwi wedi trio peidio jest hedfan i mewn, gohebu a gadael eto, ond treulio amser yno.

Pan symudon ni i Gymru, y bwriad oedd i ymgartrefu yma. Dwi’n meddwl fod edrych ar y problemau yma yn ffordd i mi gysylltu â’r lle ac i ddeall yn iawn. Mae prosiectau ffotograffiaeth ddogfennol yn ffordd i mi dyrchu a gofyn cwestiynau.

Mae yna newidiadau cymdeithasol mawr wedi digwydd yma yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond roedd gen i fwy o ddiddordeb yn y materion cymdeithasol ac anghydraddoldeb.

Mae'r ffermwyr lleol yn dod â merlod gwyllt Y Carneddau ynghyd unwaith y flwyddyn, i sicrhau eu bod yn iach

Mae hi wedi cymryd dipyn i mi sylweddoli, ond mae llawer o fy ngwaith, yn ei hanfod, yn ymwneud â pherthynas pobl â’r tir maen nhw arni, mewn rhyw ffordd neu’i gilydd.

Efallai fod pobl yn llythrennol yn ymladd dros eu gwlad, neu mae am y teimlad o berthyn i le fel oedd o gyda ffermwyr yr ucheldiroedd.

Wrth i mi setlo fwy yma, mae’r cysylltiad rhyngof fi a’r lle yn cryfhau. Dwi wrth fy modd gyda’r mynyddoedd, a dwi’n hoffi cael esgus i fynd allan i dynnu lluniau ohonyn nhw.

Dwi wedi bod i’r anialwch lawer gwaith, ond does ‘na ddim byd fel mynydd!