Hanes gaeafau caletaf Cymru

Mae geirfa ar ddiwedd yr erthygl i bobl sy'n dysgu Cymraeg.

Eira Llambed yn 1982

Fe wnaeth hi fwrw eira mewn rhai ardaloedd yng Nghymru yn ddiweddar.

Mae'r tywydd wedi oeri a dyma olwg ar rai o aeafau caletaf Cymru.

Mae’r darn yma’n addasiad o ddarn Elin Tomos ar hanes tywydd garw yng Nghymru.

Y ffotograff cyntaf o ddyn eira

Dyn eira Mary Dillwyn yn ystod gaeaf 1853-4

Roedd gaeaf ofnadwy o oer yn 1709. Am dri mis roedd afonydd, llynnoedd a chaeau yng Nghymru wedi rhewi.

Roedd storm eira yn ne Cymru dros gyfnod y Nadolig 1853. Roedd hi'n bwrw eira rhwng 27 Rhagfyr 1853 a 5 Ionawr 1854. Roedd adroddiadau yn dweud bod yr eira yn 12 troedfedd o uchder yn Llanymddyfri, Llangadog a Llandeilo.

Mae'n debyg mai yn ystod gaeaf 1853-4 roedd y ffotograff cyntaf erioed o ddyn eira wedi cael ei dynnu ym Mhenlle'r-gaer ar gyrion Abertawe. Y ffotograffydd oedd Mary Dillwyn (1816-1906), ffotograffwraig cynharaf Cymru.

Gaeafau rhewllyd

Er y gall tywydd gwael greu problemau ar ein ffyrdd, i rai mae tywydd oerach yn beth da. Yn ystod gaeaf caled 1895-6 cafodd pobl Dyffryn Peris gyfle i fwynhau ychydig o chwaraeon gaeafol.

Yn ôl gohebydd Y Faner, pan rewodd Llyn Padarn yn Llanberis roedd 'miloedd o bobl, hen ac ifanc' yn croesi'r llyn ac yn mwynhau.

Llwyddodd Mr Closs Williams, Garreg Wen a Mr W. Lloyd Williams i groesi'r llyn gyda cheffyl a throl tra'r oedd Mr Holme a Mr Rigby yn dilyn ar esgidiau sglefrio!

Yn naturiol, roedd antur y pedwar yn destun siarad yn yr ardal.

Llyn Padarn wedi rhewi 1895-6

Yn ystod yr un cyfnod, rhewodd Llyn Tegid ger Y Bala hefyd. Yn ôl gohebydd Y Cymro roedd 'môr y Bala'n fôr o wydr' gydag 'ugeiniau yn sglefrio ar ei wyneb.' Roedd rhai'n dweud bod y tymheredd wedi gostwng i -28°C!

Yn y Rhyfel Byd Cyntaf roedd gaeaf rhewllyd iawn yn 1917. Roedd adroddiad ym mhapur newydd Y Genedl yn dweud fod 50 troedfedd o eira ar Garnedd Llywelyn ac roedd Rhaeadr Ewynnol ger Betws-y-coed wedi rhewi'n llwyr.

Eira yn y ffosydd, 1917

Yn Ffrainc yn 1917 roedd y tywydd oer yn ofnadwy i'r milwyr. Roedd Preifat John R. Evans wedi ysgrifennu mewn llythyr at Carneddog (Richard Griffith 1861 - 1947): 'Roedd cysgu allan o'r cwestiwn gan ei bod hi mor oer… yn enwedig mewn tent…'

• Cliciwch yma i ddarllen yr erthygl wreiddiol yn llawn.

Geirfa

Bwrw eira / snowing

Diweddar / recently

Caletaf / hardest

Addasiad / version

Garw / severe

Afonydd / rivers

Llynnoedd / lakes

Caeau / fields

Adroddiadau / reports

Troedfedd / feet (in terms of measurements)

Uchder / height

Ffotograff / photograph

Dyn eira / snowman

Ar gyrion / on the outskirts

Ffotograffwraig / female photographer

Ffyrdd / roads

Oerach / colder

Caled / hard

Chwaraeon gaeafol / winter sports

Gohebydd / reporter

Rhewodd / froze

Llyn / Lake

Croesi / to cross

Ceffyl / horse

Trol / cart

Antur / adventure

Testun siarad / talking point

Cyfnod / period

Môr o wydr / sea of glass

Ugeiniau / twenties

Esgidiau sglefrio/ skates

Sglefrio / skate

Tymheredd / temperature

Gostwng / fall

Papur newydd / newspaper

Milwyr / soldiers

Yn enwedig / especially