Y carnyx yn creu naws cyn gêm ac ar faes y gad

Mae geirfa ar ddiwedd yr erthygl i bobl sy'n dysgu Cymraeg.

Roedd gan gefnogwyr pêl-droed Cymru digon i ddathlu neithiwr wedi i’r tîm ennill 4-1 yn erbyn Gwlad yr Iâ.

Gyda’r Celtiaid yn wynebu’r Llychlynwyr roedd un olygfa arbennig iawn i’w gweld cyn canu’r ddwy anthem.

Roedd un o gerddorion y Barry Horns wedi chwarae corn Celtaidd anferth, sef y carnyx, er mwyn dathlu'r traddodiad Celtaidd. Dyma’r tro cyntaf i’r offeryn yma gael ei chwarae cyn i Gymru chwarae pêl-droed.

Mae’r carnyx yn 12 troedfedd o hyd, felly yn dipyn o her i unrhyw gerddor i chwarae.

Yn y gorffennol roedd rhyfelwyr Celtaidd yn defnyddio'r carnyx i greu naws wrth ymladd mewn rhyfeloedd yn erbyn y Rhufeiniaid.

Llewelyn Hopwood o Brifysgol Caerdydd

Roedd Llewelyn Hopwood, sy’n arbenigwr ar yr ieithoedd Celtaidd ym Mhrifysgol Caerdydd, yn siarad am y carnyx ar Dros Frecwast ar BBC Radio Cymru.

Dywedodd: “Yn sicr mae gyda ni dipyn o enghreifftiau o’r carnyx. Mae dros 20 ohonyn nhw wedi goroesi. Offeryn tal, siâp S rhyfedd (yw’r carnyx) yn codi uwchben y dorf.

“Offeryn pres yw e. Beth sy’n ddiddorol yw bod hi’n Geltaidd. Mae’r enw yn rhoi cliw i ni - enw Groeg sydd gyda ni ond hefyd yn deillio efallai o’r iaith Galateg sef iaith Geltaidd Twrci.”

Roedd y carnyx yn offeryn mwy cyffredin yng nghanolbarth Ewrop, lle roedd y Celtiaid cynnar yn byw.

Mae un o’r enghreifftiau gorau o’r carnyx wedi ei darganfod yng ngogledd-ddwyrain Yr Alban, sef y Deskford carnyx. Fersiwn o’r carnyx yna oedd ar y cae pêl-droed neithiwr. Mae’n offeryn tal gyda phen baedd ar y blaen.

Mae’r carnyx yn offeryn hen iawn, meddai Llewelyn: “Maen nhw wedi cael eu defnyddio o’r 3ydd ganrif cyn Crist i’r 3ydd ganrif ôl Crist.

“Mae disgrifiadau ohonynt yn dangos nhw fel rhan o’r gist o arfau oedd wedi cael eu ffeindio ar faes y gad.”

Mae disgrifiadau hanesyddol yn dweud fod y carnyx yn creu naws arbennig yn ystod rhyfel ond mae Llywelyn yn credu byddai'r naws yn wahanol iawn cyn gêm bêl-droed: “Mae clywed y sŵn hwn ar ôl bod yn dawnsio’n wyllt i Zombie Nation yn brofiad hollol wahanol i glywed e ar gae!

“Mae’n arwyddocaol mai dyma’r tro cyntaf i’r carnyx gael ei ddefnyddio mewn gêm ac yn erbyn Gwlad yr Iâ, sef tîm sydd gyda sain nodedig sef thunderclap.”

Harry Wilson yn dathlu sgorio pedwaredd gôl Cymru

Geirfa

Cefnogwyr / supporters

Dathlu / celebrate

Gwlad yr Iâ / Iceland

Llychlynwyr / Vikings

Golygfa / scene

Cerddorion / musicians

Corn / horn

Anferth / massive

Traddodiad / tradition

Offeryn / instrument

Troedfedd / foot

Her / challenge

Gorffennol / past

Rhyfelwyr / warriors

Naws / atmosphere

Ymladd / fight

Rhufeiniaid / Romans

Arbenigwr / specialist

Prifysgol / University

Enghreifftiau / examples

Goroesi / survive

Torf / crowd

Pres / brass

Deillio / stem from

Canolbarth / mid

Cynnar / early

Darganfod / discover

Baedd / boar

Cist / chest

Arfau / weapons

Ffeindio / discover

Maes y gad / battlefield

Arwyddocaol / significant

Nodedig / distinctive