Cannoedd yn cwrdd i drafod her gyfreithiol ffermydd solar ar Ynys Môn

Bydd cynlluniau Alaw Môn yn gweld paneli solar yn cael eu gosod ar draws 660 erw o dir ger Llyn Alaw yng nghanol Ynys Môn

Daeth dros 200 o bobl i gyfarfod cyhoeddus yn Amlwch nos Iau i drafod pryderon dros gynlluniau i godi ffermydd solar newydd ar Ynys Môn.

Yn ddiweddar fe gafodd cais i godi paneli ar dros 660 acer o dir ger Llyn Alaw ei gymeradwyo.

Mi fyddai'n cynhyrchu digon o ynni i bweru tua 34,000 o gartrefi - sef pob cartref ar yr ynys.

Wrth ganiatáu cais Alaw Môn dywedodd Ysgrifennydd Economi, Ynni a Chynllunio Llywodraeth Cymru, Rebecca Evans, bod "buddion y cynllun yn drech nag unrhyw effeithiau niweidiol" - wrth gyfeirio at dargedau'r llywodraeth i gynhyrchu 70% o 'r trydan a ddefnyddir drwy ddulliau adnewyddadwy erbyn 2030.

Ond, gyda chynlluniau i godi datblygiad solar llawer iawn mwy hefyd ar y gweill, pryderu oedd llawr yn y cyfarfod yn Amlwch nos Iau bod tir amaethyddol da yn cael ei golli, a bod gormod o ddatblygiadau o'r fath yn cael eu codi ar yr ynys.

Mae fferm solar 49.9MW, dros 190 acer, ger Rhosgoch yng ngogledd yr ynys yn barod, ond mae sawl datblygiad ar y gweill yn yr un ardal

Mae Môn, sy'n adnabyddus am safon y tir amaethyddol ers canrifoedd, hefyd yn ddeniadol i ddatblygwyr oherwydd ei thirwedd cymharol wastad a'r oriau o oleuni mae'r ynys yn ei chael.

Nid yw Enso Energy, datblygwyr Alaw Môn, wedi ymateb i gais gan y BBC am sylw.

Deallir bod y cwmni am gynnig cronfa gymunedol etifeddol, gyda disgwyl y byddai'n cyfrannu tua £32,000 y flwyddyn (neu tua £1.28m ar hyd oes y prosiect) at fuddion y gymuned leol.

Dywedodd Gareth Winston Roberts bod yna ymdeimlad fod pobl am gydweithio ar y mater

Ond dywedodd cadeirydd y cyfarfod cyhoeddus, y Cynghorydd Gareth Winston Roberts, bod ymgyrchwyr bellach yn ystyried y camau nesaf, gan gynnwys adolygiad barnwrol o bosib.

"Mi oedd 'na deimlad cryf o bobl eisiau gweithio hefo'n gilydd, ac mae hynny'n bwysig i Ynys Môn," meddai, gan ychwanegu bod tua 250 o bobl wedi mynychu.

"Heno mae pobl wedi cael cyfle i ofyn cwestiynau a chael atebion....mae'r cyngor sir a ninnau rŵan am chwilio am farn [cyfreithiol].

"Mae'n bwysig iawn i bobl Môn."

Yr effaith ar ddŵr yfed

Wrth gymeradwyo cynllun Enso Energy, dywedodd y gweinidog Rebecca Evans "nad oedd wedi'i darbwyllo y bydd modd gwrthdroi'r effeithiau ar y tir yn Ilwyr ar ddiwedd y cyfnod gweithredol".

Ond, roedd hi'n "cytuno gyda barn yr arolygwyr y dylid rhoi cryn bwys i gyfraniad sylweddol y cynllun at gynhyrchu ynni adnewyddadwy yn y cydbwysedd cynllunio".

Felly, mae'n ystyried bod "buddion y cynllun yn drech nag unrhyw effeithiau niweidiol".

Ond, barn rhai trigolion lleol yw nad oedd rhai ffactorau wedi cael digon o sylw - gan gynnwys unrhyw effaith ar ddŵr yfed lleol.

Mae ardal y cais ond ryw 400 metr i ffwrdd o Lyn Alaw, sef ffynhonell dŵr yfed hanner ogleddol yr ynys.

Mae Wil Hughes (chwith) a John Littlewood yn poeni am "golli tir amaeth da"

Dywedodd Wil Hughes, sy'n byw yn ardal Amlwch, fod nifer a maint y datblygiadau yn poeni pobl yr ardal.

"Dwi'n bryderus iawn am golli tir... mae'n rhaid i ni gael gwaith yma ond dydy rhain ddim am greu llawer iawn o waith," meddai.

"Cadw pobl ifanc ym Môn sydd am helpu hefo'r iaith ac ysgolion a bob dim.

"Mae'n mynd i effeithio, dwi'n meddwl, ar lot o betha'."

Ychwanegodd John Littlewood, sy'n byw yn Rhosgoch: "Be' sy'n fy mhoeni i ydi os fasa'r paneli'n torri, a ni mor agos at Lyn Alaw.

"Mae na filoedd yn dibynnu ar Lyn Alaw am eu dŵr, a faint o jobs sydd am gael eu golli fel y gweithwyr ffermydd?

"Dwi'm yn erbyn solar, mae gen i solar ar dŷ fy hun, be dwi'n erbyn ydi colli tir amaeth da."

'Does neb i'w weld yn gwrando'

Ond, mae datblygiad mwy fyth hefyd ar y gorwel dim ond tafliad carreg i ffwrdd o'r ardal dan sylw.

Byddai cynllun 350MW Maen Hir, bron bum gwaith yn fwy na'r fferm solar weithredol fwyaf yn y DU.

Yr un maint â thua 1,700 o gaeau pêl-droed, byddai'r paneli'n cael eu codi ar draws tri safle hefyd ger Llyn Alaw ac yng ngogledd yr ynys.

Llywodraeth y DU fydd yn penderfynu ar y cynllun hwnnw.

Mae Lightsource bp yn gobeithio codi'r paneli solar ar draws tri safle (gwyrdd tywyll), fyddai'n gorchuddio ardal o dros 3,000 acer

Yn ôl un o'r cynghorwyr sir dros ward Talybolion, Jackie Lewis, mae'n bryder bod penderfyniadau dros ddatblygiadau o'r fath yn cael eu gwneud ymhell o'r ynys.

"Dim ots be' 'da ni wedi ddweud ac ymgyrchu, does neb i'w weld wedi gwrando," meddai.

"Mae hyn yn diwydiannu cefn gwlad Ynys Môn a dyn a ŵyr pa ddifrod fydd 'na i'r tir ond hefyd ein lonydd ni, tydi'n lonydd ni heb eu hadeiladu i gymryd y tractors a'r loris mawr 'ma."

Mae Rhun ap Iorwerth wedi dweud bod pobl yn flin

"Does 'na fawr o neb isho gweld y fath raddfa o ffermydd solar, mae maint y peth yn ddigalon i fod yn onest.

"'Da ni isho solar, ond yn cael ei wneud yn y ffordd iawn."

Dywedodd Aelod Seneddol yr Ynys, Rhun ap Iorwerth, bod pobl yn "flîn".

"Yr unig ffordd i apelio ydy adolygiad barnwrol, a dwi'n eiddgar iawn i wneud popeth i weld os ydy hynny'n bosib.

"Mae her gyfreithiol yn anodd, ond mae'n rhaid dangos ein bod ni o ddifrif yma ar Ynys Môn."