Y crys sy'n cofio cysylltiad Casnewydd â Gwlad y Basg

Mae geirfa ar ddiwedd yr erthygl i bobl sy'n dysgu Cymraeg.

Mae ffans tîm pêl-droed Casnewydd nawr yn cael gwers hanes wrth wisgo crys oddi cartref newydd y clwb.

Mae'r crys yn streipiau coch a gwyn, fel crysau Athletic Club Bilbao, er mwyn cofio am gysylltiad rhwng ardal Casnewydd a Gwlad y Basg.

Ac ar y crys mae enwau 36 o blant a ddaeth i fyw mewn cartref yng Nghaerllion, ger Casnewydd yn 1937, er mwyn dianc oddi wrth Ryfel Cartref Sbaen.

"'Naeth y Rhyfel Cartref ddechrau yn 1936, ac erbyn 1937 roedd y sefyllfa yng Ngwlad y Basg yn ddyrys iawn," meddai Dr Sian Edwards o Brifysgol Caerdydd.

Er mwyn achub bywydau plant, cafodd rhai eu hanfon dramor i ffwrdd o'r ymladd.

"Daeth tua 4,000 i Brydain, ac ym mis Gorffennaf 1937, cyrhaeddon nhw Gymru. Roedd pedwar cartref yng Nghymru gydag un yng Nghaerllion, ac fe ddaeth 36 ohonyn nhw i hwnna.

"Er mwyn eu hachub nhw oedd e. Yn aml iawn roedd eu teuluoedd nhw wedi brwydro yn erbyn Franco, a nifer o'r plant wedi colli rhieni."

Symudodd 36 o blant o Wlad y Basg i fyw i Dŷ Cambrian yng Nghaerllion yn 1937

Pan roedd y plant yn byw yng Nghaerllion, roedden nhw'n canu mewn côr, yn dawnsio gwerin ac yn chwarae pêl-droed.

Roedden nhw'n chwarae gemau pêl-droed ar hyd a lled de Cymru, ac yn un o dimoedd mwyaf llwyddiannus y wlad.

Y syniad tu ôl i hyn oedd i godi ymwybyddiaeth am stori'r plant ac i godi arian, eglurodd Sian.

"Roedd 'na wirfoddolwyr a mudiadau dyngarol yn codi ymwybyddiaeth ac arian. Doedd Llywodraeth Prydain ddim am roi arian o gwbl – roedden nhw'n fodlon i'r plant i ddod, ond doedden nhw ddim am ariannu'r cartrefi ar eu cyfer nhw."

Roedd Tŷ Cambrian yng Nghaerllion yn sefyll allan am wneud ymdrech fawr i godi arian, ac wedi cael llawer o gefnogaeth yn lleol.

Arhosodd nifer o'r plant yn y cartref am ddwy flynedd, gyda rhai yn penderfynu aros ac ymgartrefu yn yr ardal.

Syniad Neal Heard, cyfarwyddwr creadigol Clwb Pêl-droed Casnewydd oedd y crysau.

Roedd Neal yn gwybod am y stori, ond roedd yn dweud fod yr hanes dal yn anghyfarwydd i lawer o bobl leol.

"Dwi wedi synnu faint o bobl Casnewydd sydd wedi dweud 'dwi byth wedi clywed am y peth'," meddai.

"Dwi wrth fy modd gyda'r stori yma, ac ro'n i'n meddwl sut allwn ni dynnu sylw ato."

Roedd nifer o bobl yng Ngwlad y Basg ddim yn gwybod am y cysylltiad 'chwaith.

Mae Begotxuo Olaizola, sydd yn byw yno, yn falch ei bod hi a phawb arall yn cael dysgu am stori hapus o gyfnod oedd yn "ofnadwy" yn hanes ei gwlad.

"Yn anffodus, fel gwlad rydyn ni'n anwybodus iawn. Diolch i'r clwb pêl-droed i'n hatgoffa ni am yr help.

"Mae'r bobl wedi dechrau siarad, ac mae lot o straeon wedi eu darganfod. Ti'n anghofio. Mae solidarity yn bwysig, a ti methu byw heb bobl eraill.

"Rydyn ni'n ddiolchgar iawn."

Geirfa

gwisgo / to wear

oddi cartref / away

cysylltiad / connection

Gwlad y Basg / Basque Country

cartref / a home

dianc / to escape

Rhyfel Cartref Sbaen / Spanish Civil War

dyrys / problematic

achub / to save

brwydro / fighting

hyd a lled / length and breadth

llwyddiannus / successful

codi ymwybyddiaeth / raise awareness

gwirfoddolwyr / volunteers

mudiadau dyngarol / humanitarian organisations

bodlon / happy

ariannu / to fund

ymdrech / effort

cefnogaeth / support

lleol / local

penderfynu / to decide

ymgartrefu / set up home

cyfarwyddwr creadigol / creative director

anghyfarwydd / unfamiliar

synnu / surprised

tynnu sylw / draw attention

cyfnod / period

anffodus / unfortunately

anwybodus / ignorant

atgoffa / to remind

darganfod / to discover

anghofio / to forget

diolchgar / grateful

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.