Angen cynyddu'r defnydd o'r Gymraeg yn y gweithle - adroddiad

Dywedodd Dr Elin Royles bod lle i ddysgu o'r hyn sy'n digwydd mewn gweithleoedd yng Ngwlad y Basg

Mae angen mwy o ymdrech i gynyddu'r defnydd o'r iaith Gymraeg yn y gweithle, yn ôl adroddiad newydd.

Mae'r adroddiad gan Dr Elin Royles o Brifysgol Aberystwyth yn cynnwys 13 o argymhellion ar sut i wella arferion da yn y berthynas rhwng yr economi, yr iaith a'r gweithle ar draws sectorau gwahanol.

Mae'r astudiaeth yn rhan o raglen ARFOR II - rhaglen sydd wedi ei hariannu gan Lywodraeth Cymru ac sy'n gweithredu o fewn siroedd sy'n cael eu hystyried yn gadarnleoedd i'r iaith Gymraeg - Môn, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin.

Y bwriad yw datblygu cynlluniau sydd â'r nod o hybu datblygiad economaidd, a thrwy hynny, rhoi hwb i ragolygon yr iaith Gymraeg.

Roedd 828,600 o siaradwyr Cymraeg yn byw yng Nghymru yn y flwyddyn hyd at 31 Mawrth 2025, yn ôl yr arolwg blynyddol o'r boblogaeth (ABB).

Dyma'r ganran isaf i'w chofnodi ers Medi 2013, sef 26.9% o bobl dair oed neu hŷn yn gallu siarad Cymraeg.

Mae'r gwaith yn canolbwyntio ar y pedair sir o dan sylw ond dywedodd Dr Royles bod y casgliadau yn berthnasol i Gymru gyfan.

Dywedodd Dr Royles, sy'n Ddarllenydd yn Adran Gwleidyddiaeth Ryngwladol Prifysgol Aberystwyth, bod "gweithleoedd yng Ngwlad y Basg wedi arwain at arbenigedd helaeth dros y ddau ddegawd diwethaf" a bod gan Gymru le i ddysgu.

"Hyd yma, mae llawer o'r pwyslais wedi bod ar y modd y gall y Gymraeg fod yn fantais economaidd i fusnesau a sut mae cynyddu'r cyfleon i gwsmeriaid ddefnyddio'r iaith wrth ymwneud gyda chwmnïau preifat.

"Beth mae'r adroddiad yma yn ei nodi yw'r cyfleon pellach i ddatblygu sut ydyn ni'n trafod rôl gweithleoedd mewn hyrwyddo iaith a'r dulliau o gefnogi'r ddefnydd o'r Gymraeg mewn busnesau, cwmnïau cydweithredol a mentrau cymdeithasol.

"Mae nifer o'r argymhellion hefyd yn berthnasol i'r sector gyhoeddus."

Yn siarad ar raglen Dros Frecwast fore Llun, dywedodd Dr Royles fod gweithleoedd, yn hanesyddol, "wedi bod yn llefydd sydd wedi cadarnhau'r iaith fwyafrifol gyda'r Saesneg yn cael ei hatgyfnerthu".

"Mae'r llenyddiaeth yn dangos pa mor ddylanwadol ydi'r gweithle, maen nhw bron iawn yn fwy dylanwadol ar arferion iaith na pholisïau llywodraeth sy'n dangos arwyddocâd gweithredu," meddai.

"Be 'da ni wedi ei weld yng Nghymru ydi bod y system addysg wedi creu siaradwyr ac mae 'na gydnabyddiaeth rŵan bod angen i ni roi mwy o sylw i weithleoedd fel ffordd o annog defnydd iaith a'r ffordd mae hynny'n cael sgil-effeithiau ar ddewisiadau ynglŷn â pha iaith 'da ni'n siarad tu allan i'r gwaith a hefyd pa iaith 'da ni'n dewis trosglwyddo i'n plant."

Ymlith yr argymhellion mae:

• sefydlu cynllun i rannu arfer da ac arloesi o ran rheolaeth iaith ac annog defnydd iaith mewn gweithleoedd ymysg busnesau yng Nghymru;

• gweld sut all mentrau cymdeithasol a chydweithredol ymgorffori'r Gymraeg yn eu dulliau gweithredu;

• ailasesu'r gefnogaeth a'r trefniadau sydd mewn lle i annog a chyfeirio cyrff i ddatblygu eu defnydd o'r Gymraeg fel iaith y gweithle, yn fewnol ac yn allanol gan gynnwys ar lefel arweinyddiaeth;

• cymryd camau i gynyddu statws a defnydd y Gymraeg fel iaith gwaith mewn gweithleoedd sector gyhoeddus fel cam cadarnhaol ynddo'i hunan ac i ddylanwadu ar sectorau eraill i arwain ar ddefnydd iaith.

Ymateb Llywodraeth Cymru

Dywedodd Llywodraeth Cymru: "Mae ein rhaglen ARFOR, gwerth £11m, wedi cael ei goruchwylio gan y pedwar awdurdod lleol yn Ynys Môn, Gwynedd, Ceredigion ac Abertawe ac mae wedi ceisio cyflwyno amrywiaeth o ymyriadau economaidd i gefnogi cadarnleoedd y Gymraeg.

"Trwy gydweithio gyda'n partneriaid awdurdod lleol, rydym yn awyddus i ddysgu gan brofiad y rhaglen ARFOR a byddem yn edrych ar bob cyfle i gynnwys y canfyddiadau mewn rhaglenni eraill.

"Bydd y gwerthusiad annibynnol o'r cynllun a gynhelir, ac yn benodol gwaith Dr Elin Royles, yn rhan bwysig o hyn."