Cofnodi'r ganran isaf o siaradwyr Cymraeg ers 12 mlynedd

Roedd plant a phobl ifanc 3 i 15 oed yn fwy tebygol o adrodd eu bod yn gallu siarad Cymraeg nag unrhyw grŵp oedran arall

Roedd 828,600 o siaradwyr Cymraeg yn byw yng Nghymru yn y flwyddyn hyd at 31 Mawrth 2025, yn ôl yr arolwg blynyddol o'r boblogaeth (ABB).

Dyma'r ganran isaf i'w chofnodi ers Medi 2013, sef 26.9% o bobl dair oed neu hŷn yn gallu siarad Cymraeg.

Mae'r amcangyfrif diweddaraf tua 1.1% yn is na'r flwyddyn hyd at 31 Mawrth 2024 pan amcangyfrifwyd fod 28.0% o bobl dair oed neu hŷn yn gallu siarad yr iaith.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru eu bod "yn gweithio ar amrywiaeth eang o gamau i gyflawni ein nod o gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ac i gynyddu cyfleoedd i bobl ddefnyddio eu Cymraeg".

"Mae hyn yn cynnwys Bil y Gymraeg ac Addysg a basiwyd yn ddiweddar, ein hymateb i adroddiad y Comisiwn Cymunedau Cymraeg... gwersi Cymraeg am ddim i bobl rhwng 16 a 25 oed, a chynyddu'r dechnoleg iaith Gymraeg sydd ar gael," meddai'r llefarydd.

Dywedodd Cymdeithas yr Iaith fod y canlyniadau yn "hynod siomedig" a bod angen i Lywodraeth Cymru "rhoi diwedd ar y llusgo traed".

Mae targed Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 wedi'i seilio ar ddata'r cyfrifiad.

Mae nifer y siaradwyr Cymraeg a gofnodwyd yng nghyfrifiad 2001, 2011 a 2021 yn 582,400, 562,000 a 538,300 yn y drefn honno.

Mae'r ystadegau diweddaraf hefyd yn dangos:

• Roedd plant a phobl ifanc dair i 15 oed yn fwy tebygol o adrodd eu bod yn gallu siarad Cymraeg (46.9%, 228,900) nag unrhyw grŵp oedran arall. Mae hyn yn gyson dros amser ond mae canran y plant a phobl ifanc dair i 15 oed sy'n gallu siarad Cymraeg wedi bod yn gostwng yn gyffredinol ers dechrau 2019.

• Yng Ngwynedd (89,000), Sir Gaerfyrddin (86,400) a Chaerdydd (78,900) y mae'r niferoedd uchaf o siaradwyr Cymraeg.

• Ym Mlaenau Gwent (7,800) a Merthyr Tudful (9,700) y mae'r niferoedd isaf.

• Yng Ngwynedd (72.7%) ac Ynys Môn (62.5%) y mae'r canrannau uchaf o siaradwyr Cymraeg.

• Ym Mlaenau Gwent (11.6%) a Rhondda Cynon Taf (14.4%) y mae'r canrannau isaf.

• Adroddodd 13.8% (423,900) o bobl dair oed neu hŷn eu bod yn siarad Cymraeg yn ddyddiol, 5.3% (161,800) yn wythnosol a 6.7% (205,400) yn llai aml. Dywedodd 1.2% (36,800) eu bod byth yn siarad Cymraeg er eu bod yn gallu ei siarad. Nid oedd 73.1% yn gallu siarad Cymraeg.

• Dywedodd 31.2% (958,600) y gallent ddeall Cymraeg llafar, gallai 23.9% (735,400) ddarllen yn Gymraeg a 21.6% (665,500) ysgrifennu'n Gymraeg.

Beth ydy'r arolwg blynyddol?

Mae'r llywodraeth yn ystyried mai'r cyfrifiad o'r boblogaeth ydy'r ffynhonnell allweddol ar gyfer mesur nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru, ond yn cydnabod bod yr arolwg "yn ffynhonnell ddefnyddiol er mwyn edrych ar dueddiadau yng ngallu'r boblogaeth yn y Gymraeg rhwng cyfrifiadau".

Mae'r arolwg blynyddol o'r boblogaeth yn arolwg ledled y Deyrnas Unedig a gynhelir gan y Swyddfa Ystadegau.

Esboniodd y Swyddfa Ystadegau wrth y BBC mai'r sampl ar gyfer y cwestiynau ar yr iaith Gymraeg y tro hwn oedd 15,180, gyda 4,195 o bobl yn ateb 'ydw' a 10,984 'nac ydw' i'r cwestiwn ar y gallu i siarad Cymraeg.

Mae'r arolwg yn "ystadegau swyddogol" ond ddim yn "achrededig".

Mae'r arolwg wedi gweld gostyngiad ym maint y sampl dros y blynyddoedd diwethaf.

Dywedodd Llywodraeth Cymru: "Mae'n dal yn briodol defnyddio'r ystadegau hyn. Fodd bynnag, nodwch yr ansicrwydd cynyddol ynghylch amcangyfrifon sy'n deillio o'r ABB."

'Llusgo traed'

Dywedodd llefarydd ar ran Cymdeithas yr Iaith: "Mae canlyniadau Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth yn hynod siomedig gan eu bod yn dangos cwymp parhaus yn nifer y siaradwyr Cymraeg.

"Yn y gorffennol mae Llywodraeth Cymru wedi cyfeirio at arolygon blynyddol er mwyn osgoi beirniadaeth am ganlyniadau trychinebus Cyfrifiad 2021.

"Dylai'r canlyniadau yma ddeffro'r llywodraeth i ddefnyddio'r naw mis sy'n weddill o'r tymor Seneddol i weithredu, a rhoi diwedd ar y llusgo traed rydyn ni wedi'i weld dros y blynyddoedd diwethaf.

"Roedd Deddf y Gymraeg ac Addysg – a gafodd gydsyniad brenhinol ddoe – yn llawer rhy wan ac yn brin o dargedau statudol er mwyn gyrru newid a chyflawni nod y llywodraeth ei hunan o roi'r Gymraeg i bob plentyn drwy'r system addysg.

"Yn hytrach na sicrhau deddf fydd yn gwneud gwahaniaeth go iawn wrth ei chyflwyno, bydd rhaid i'r llywodraeth nesaf ddod yn ôl ati ac ychwanegu targed statudol ar gyfer rhoi addysg Gymraeg i bob plentyn."