Llawer o gleifion yn marw oherwydd arosiadau hir am ambiwlans - crwner

Mae llawer o gleifion yn marw yng Nghymru oherwydd arosiadau hir am ambiwlansys, meddai crwner.

Dywedodd Graeme Hughes wrth y Prif Weinidog Eluned Morgan mewn adroddiad y gallai mwy farw oni bai bod rhywbeth yn cael ei wneud i leihau'r amser y mae'n ei gymryd i drosglwyddo cleifion i ysbytai.

Mae'n dilyn cwest i farwolaeth menyw 89 oed ar ôl iddi aros 14 awr am ambiwlans ar ôl cwympo.

Dywedodd arweinydd grŵp y Ceidwadwyr yn y Senedd, Darren Millar, ei bod yn "ddigynsail" i grwner ysgrifennu'n uniongyrchol at y prif weinidog.

Atebodd Eluned Morgan fod cyngor crwneriaid yn cael ei gymryd "yn ddifrifol iawn" ac mai'r broblem oedd yr oedi wrth drosglwyddo pobl o'r ysbyty i ofal cymdeithasol.

Roedd Judith Padget, prif weithredwr y gwasanaeth iechyd, wedi galw am ymateb arweinyddiaeth "ar yr un lefel" â'r un yn ystod y pandemig i'r oedi wrth drosglwyddo ambiwlansys - ond clywodd y cwest nad oedd hynny wedi digwydd.

Cododd uwch grwner canol de Cymru ei bryderon mewn adroddiad "atal marwolaethau yn y dyfodol" a ysgrifennwyd at y prif weinidog - y mae nifer fawr ohonynt wedi'u hanfon at fyrddau iechyd a Llywodraeth Cymru gan grwneriaid yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Mae o leiaf saith ers mis Mai 2024 wedi'u cyhoeddi a oedd yn mynegi pryderon ynghylch amseroedd ymateb ambiwlansys, gan gynnwys sawl un i Ms Morgan pan oedd hi'n weinidog iechyd.

Roedd adroddiadau eraill yn 2025 yn cynnwys achos dyn a fu farw o waedu o'i arddwrn ar ôl cwympo ar wydr, a menyw a fu farw o sepsis, y ddau ohonynt yn cynnwys arosiadau hir iawn am barafeddyg.

Dywedodd y crwner wrth y prif weinidog fod "cyffredinolrwydd a graddfa oediadau o'r fath wedi dod yn annioddefol ac yn arwain at lawer o gleifion sy'n wael iawn yn y gymuned yn aros am gyfnodau mor hir am ofal brys, gan farw'n uniongyrchol ac yn anuniongyrchol o ganlyniad".

Dilynodd ei sylwadau ei ymchwiliad i farwolaeth Valerie Hill, a fu farw yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg ym mis Mawrth 2022 ddiwrnod ar ôl cwympo yn ei chartref gofal yn Nhreharris, Merthyr Tudful.

Gan restru niwmonia a chwymp fel achosion ei marwolaeth, dysgodd y cwest fod Mrs Hill wedi gorwedd ar lawr am dros 14 awr wrth aros i ambiwlans gyrraedd.

Dywedodd y gallai "diffyg asesiadau risg" yn ei chartref gofal fod wedi golygu na chymerwyd rhagofalon i atal cwympiadau pellach.

Ond ychwanegodd y crwner fod amseroedd trosglwyddo hir ambiwlansys ar draws Bwrdd Iechyd Cwm Taf Morgannwg o bosibl wedi cyfrannu at yr aros 14 awr, a waethygodd gyflyrau meddygol hysbys.

Dywedodd wrth y prif weinidog "yn y tair blynedd ers marwolaeth Valerie rydych chi wedi derbyn nifer o adroddiadau atal marwolaethau yn y dyfodol gennyf i a chyd-grwneriaid yng Nghymru yn tynnu sylw at y canlyniadau dinistriol y gellir eu priodoli i oedi wrth gludo cleifion sy'n wael iawn i'r ysbyty/oedi wrth drosglwyddo o ambiwlansys".

"Mae'r risgiau hynny'n parhau," meddai.

Dyfynnodd ymateb y prif weinidog i adroddiad cynharach, gan ddweud ei bod wedi gosod "blaenoriaeth" ar gyfer gwella "llif cleifion".

Dywedodd y crwner nad oedd hyn wedi arwain "at unrhyw welliant amlwg".

Dywedodd fod y bwrdd iechyd ei hun wedi dweud wrth y cwest nad oedd eu perfformiad "y gwaethaf yng Nghymru".

'Argyfwng iechyd'

Yn y Senedd ddydd Mawrth, dywedodd arweinydd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn y Senedd, Darren Millar, o'r 25 adroddiad atal marwolaethau yn y dyfodol a gyhoeddwyd ers mis Awst diwethaf, fod pump yn uniongyrchol gysylltiedig ag oedi mewn ambiwlansys.

Dywedodd Ms Morgan fod yr adroddiadau wedi'u cymryd "yn ddifrifol iawn", a dywedodd fod "llawer iawn o waith wedi'i wneud i geisio symud ymlaen â rhaglen o sut y gallwn gyflymu'r ymateb hwnnw".

"Rydym yn gwybod mai rhan o'r broblem yw oedi wrth drosglwyddo gofal," meddai.

"Os ydych chi eisiau trwsio'r GIG, mae'n rhaid i chi wneud yn siŵr eich bod chi'n trwsio gofal."

Dywedodd Mr Millar fod yr adroddiad i farwolaeth Valerie Hill yn "ddigynsail".

Dywedodd fod Ms Padget wedi gofyn "i bob pwrpas" i Ms Morgan "ddatgan argyfwng iechyd".

"Dewisoch chi beidio â datgan yr argyfwng iechyd hwnnw," meddai.

Dywedodd Ms Morgan nad oedd hi eisiau siarad am achosion unigol ond ychwanegodd fod "buddsoddiad enfawr wedi bod mewn cefnogaeth i gartrefi gofal".

Yn ddiweddarach, mewn ymateb i Heledd Fychan o Blaid Cymru, dywedodd Ms Morgan fod £30m yn cael ei ddyrannu i gynghorau i hybu buddsoddiad mewn gofal cymdeithasol cymunedol.