Porthladdoedd rhydd yn 'help i gadw'r Gymraeg yn fyw'

Bydd y ddau borthladd rhydd newydd yn derbyn hyd at £26m yr un gan Lywodraeth y DU

Fe all y buddion economaidd o sefydlu un o ddau borthladd rhydd newydd yng Nghaergybi "helpu i gadw'r Gymraeg yn fyw" ar Ynys Môn.

Dyna farn arweinydd y cyngor sir yn sgil ceisiadau llwyddiannus gan y Porthladd Rhydd Celtaidd yn Aberdaugleddau a Phort Talbot, a Phorthladd Rhydd Ynys Môn yng Nghaergybi.

Gyda disgwyl i'r ddau safle fod yn weithredol yn ddiweddarach eleni, byddant yn derbyn hyd at £26m yr un gan Lywodraeth y DU.

Y nod, medd gweinidogion, fydd denu hyd at £5bn o fuddsoddiad cyhoeddus a phreifat, gyda photensial i greu tua 20,000 o swyddi erbyn 2030.

• Cymru i gael dau borthladd rhydd gwerth £26m yr un

• '13,000 o swyddi petai Caergybi'n borthladd rhydd'

• Cais porthladd rhydd yn addo creu 16,000 o swyddi

'Gormod o'n pobl ifanc wedi gorfod gadael'

Yn croesawu'r cadarnhad o lwyddiant cais yr awdurdod a chwmni Stena, dywedodd arweinydd Cyngor Môn bydd statws o'r fath yn "bwysig er mwyn sicrhau dyfodol mwy disglair" i'r gogledd.

Daw yn sgil colli sawl cyflogwr mawr dros y blynyddoedd diwethaf, a'r cyhoeddiad fod ffatri 2Sisters Llangefni i gau ar ddiwedd y mis.

Dywedodd Llinos Medi y bydd "achos busnes cynhwysfawr a chadarn" yn cael ei gyflwyno yn ddiweddarach eleni

"Yn y tymor hir, gobeithiwn y bydd yn creu datblygiadau economaidd a chyflogaeth gynaliadwy ar draws y rhanbarth," medd y Cynghorydd Llinos Medi.

"Mae gormod o'n pobl ifanc wedi gorfod gadael eu cymunedau er mwyn dod o hyd i swyddi da a sicrhau eu dyfodol. Rydym am i hynny newid a gall Porthladd Rhydd helpu.

"Byddwn rŵan yn cydweithio â Stena Line a phartneriaid allweddol eraill er mwyn paratoi achos busnes cynhwysfawr a chadarn a fydd yn cael ei gyflwyno yn ddiweddarach eleni.

"Bydd hyn yn cefnogi ein nod o greu cymunedau sy'n iach, yn llewyrchus ac yn ffynnu a bydd yn helpu i gadw'r Gymraeg yn fyw ar yr ynys."

Nod y cais llwyddiannus oedd i hybu Rhaglen Ynys Ynni Môn trwy ganolbwyntio ar brofion technoleg ynni ar wely'r môr (llanw a gwynt).

Ond pwysleisiodd yr arweinydd hefyd bod y buddion economaidd yn ehangu ymhellach na Chaergybi ac ardal y porthladd ei hun.

'Dechrau ar ddadeni Môn'

Yn siarad ar raglen Dros Frecwast BBC Radio Cymru fore Iau, ychwanegodd: "Wnaethon ni ddylanwadu fod M-Sbarc yn rhan [o'r cais] ac hefyd Rhosgoch.

"Mae hwnnw'n bwysicach byth. Mae hwnnw'n dir sy'n segur ers nifer o flynyddoedd... ond rŵan mae 'na obaith i ran arall o'r ynys elwa hefyd o'r cais yma."

Dywedodd Aelod Seneddol yr ynys, Virginia Crosbie, fod y newydd yn "ddechrau ar ddadeni" Môn.

"Mae llawer o gwmnïau wedi dod i gwrdd â mi ac rwyf wedi eu tywys o amgylch yr ynys i weld y potensial enfawr sydd gennym," meddai.

"Mae statws porthladd rhydd yn golygu y byddant yn dod nawr. Maen nhw eisiau buddsoddi a dod â sgiliau a ffyniant.

"Rydym mewn lle gwych i wneud busnes."

Ychwanegodd yr Aelod o'r Senedd, Rhun ap Iorweth, ei fod yn "ben llanw siwrnai hir iawn".

"Mi oedd yn rhaid dadlau i ddechrau am degwch ariannol gyda £8m yn cael ei gynnig i borthladdoedd rhydd yng Nghymru a £26m i rai yn Lloegr," meddai.

"Felly wnes i, drwy Lywodraeth Cymru, ddadlau am degwch ariannol a sicrwydd hawliau gweithwyr a rheoliadau amgylcheddol.

"Mae'n cynnig cyfleon go iawn i greu bwrlwm economaidd yn Ynys Môn a thu hwnt ar draws y gogledd."

'Y genhedlaeth nesaf o swyddi a buddsoddiad'

Yr un mor gynnes yw'r croeso yn y de-orllewin yn sgil rhoi sêl bendith i gais y Porthladd Rhydd Celtaidd yn Aberdaugleddau a Phort Talbot.

Dywedodd y Cynghorydd Paul Miller, sy'n gyfrifol am ddatblygiad economaidd ar gabinet Gyngor Sir Penfro, ei fod yn ddatblygiad "positif iawn" gyda phwyslais cryf ar ynni adnewyddadwy.

Dywedodd Paul Miller fod porthladd rhydd yn "ddarn arall yn y jig-so wrth ddod â swyddi a chyfleoedd yma"

Yn croesi ffiniau siroedd Castell-nedd Port Talbot a Sir Benfro, bydd yn canolbwyntio ar dechnoleg carbon isel fel ynni gwynt arnofiol ar y môr, hydrogen, dal, defnyddio a storio carbon a biodanwyddau i gefnogi ymdrechion i leihau allyriadau.

"Mae Sir Benfro yn lle gwych i ymweld ag ef - mae pawb yn gwybod hynny - ond mae hefyd yn le gwych i fyw a gweithio ynddo," meddai'r Cynghorydd Miller.

"Ond dydi hynny ddim i ddweud nad ydyn ni'n wynebu heriau... roedd gennym ni bedair purfa olew ar un adeg ond mae un ar ôl nawr.

"Mae angen i ni fod yn cynllunio ar gyfer y dyfodol. Beth yw'r genhedlaeth nesaf o swyddi a buddsoddiad?

"Rydyn ni'n meddwl fod hynny'n ymwneud ag ynni adnewyddadwy.

"Roedd ein cais am borthladd rhydd yn ymwneud i raddau helaeth ag ynni adnewyddadwy, ac felly'n ddarn arall yn y jig-so wrth ddod â swyddi a chyfleoedd yma."

Mae Tom Sawyer yn disgrifio'r cynllun fel "cyfle unwaith mewn cenhedlaeth"

Ychwanegodd prif weithredwr Awdurdod Porthladd Aberdaugleddau, Tom Sawyer, fod y cynllun yn "gyfle unwaith mewn cenhedlaeth" i drawsnewid economi Sir Benfro.

"Mae o arwyddocâd enfawr i gymunedau'r arfordir a Chymru gyfan," meddai.