'Diffyg sgiliau yn bygwth adeiladau hynafol Cymru'

Rhaid dysgu hen sgiliau neu fe fydd adeiladau hynafol Cymru'n dioddef, medd Bleddyn Evans

Gan fod ei fam wedi methu â dod o hyd i rywun i wneud gwaith plastro yn ei chartref, fe benderfynodd Bleddyn Evans ddysgu'r grefft ei hun.

"Mae'n bwysig cadw'r sgiliau yma achos mae gennym ni shwd gymaint o dai traddodiadol, hynafol yng Nghymru," meddai.

"Mae'n bwysig i ni edrych ar eu hôl nhw i sicrhau eu bod nhw yn parhau i'r dyfodol... a'u bod yn parhau'n rhan o'n hunaniaeth ni."

Ar hyn o bryd, mae prinder arbenigwyr sydd yn gallu gwneud gwaith ar adeiladau hanesyddol - nid yn unig eglwysi a phlastai, ond tai teras, ffermydd ac adeiladau sy'n dyddio'n ôl cyn y Rhyfel Byd Cyntaf.

"Os na fyddwn ni'n cael digon o bobl i 'neud y gwaith trwsio," medd Bleddyn, "bydd y tai'n gwaethygu a bydd y deunyddiau anghywir yn cael eu defnyddio.

"Os allwn ni ddefnyddio deunyddiau traddodiadol a sicrhau fod y tai yma'n para, fe fyddan nhw ar gael i fwy o bobl fyw ynddyn nhw yn y dyfodol."

Diogelu treftadaeth

Mae Bleddyn wedi bod yn hyfforddi ac yn ennill cymwysterau yng Nghanolfan Tywi ger Llandeilo, sef yr unig ganolfan yn y Deyrnas Unedig sy'n cynnal cyrsiau o'r fath. 

Cyngor Sir Gaerfyrddin sy'n rhedeg y ganolfan ac mae'r Cynghorydd Ann Davies, Cadeirydd y Pwyllgor Cynllunio a Materion Gwledig, yn falch iawn o'r gwaith sydd yn cael ei wneud yno. 

"Mae'n sialens i gynnal a chadw adeiladau hynafol," meddai.

"Ond ry'n ni'n ffodus o Ganolfan Tywi sy'n hyfforddi pobl ar sut i edrych ar ôl yr adeiladau 'ma a'u cadw yn ddiogel, yn dwym ac yn sych."

Fe benderfynodd Bleddyn ganolbwyntio ar ddysgu sgiliau plastro traddodiadol gyda chalch

Mae'r ganolfan yn cynnig cyrsiau ar waith carreg, plastro a gwaith coed.

"Fe allwch chi wneud mwy o ddrwg i hen adeiladau os nad ydych chi'n edrych ar eu hôl nhw yn iawn," meddai'r cynghorydd.

"Mae gyda ni dros 2,000 o adeiladau sy'n dyddio 'nôl cyn 1919.

• 'Angen diogelu adeiladau fel hen ysgol Tregaron'

• Hen swyddfa dur am gael adferiad £5.2m

"Os 'newch chi eu cynnal a'u cadw yn y ffordd anghywir, rydych chi'n eu gwneud nhw'n oerach a gwlypach.

"Felly mae'n rhaid cael y sgiliau i wneud gwaith trwsio addas arnyn nhw, fel eu bod nhw yma i'r cenedlaethau sydd i ddod."

Fe ddywedodd llefarydd Llywodraeth Cymru bod Cadw yn gweithio i geisio taclo problem prinder sgiliau ers sawl blwyddyn.

Dywedodd hefyd nad yw'r broblem yn unigryw i Gymru.

Ychwanegodd: "Mae cymwysterau adeiladu newydd sydd yn cael eu cyflwyno ar draws y wlad yn gam mawr ymlaen."

Heriau atgyweirio

Ar hyn o bryd mae cynllun mawr ar waith i atgyweirio to un o adeiladau hanesyddol pwysicaf Cymru, yr Eglwys Gadeiriol yn Aberhonddu.

Mae dod o hyd i'r deunyddiau cywir ar gyfer y gwaith yn heriol, yn ôl swyddogion y Gadeirlan.

Mae angen sgiliau adeiladu traddodiadol i drwsio Eglwys Gadeiriol Aberhonddu

Maen nhw wedi llwyddo i ddod o hyd i deils carreg o fath arbennig mewn hen chwarel leol - ond yr her fawr arall yw dod o hyd i bobl sydd â'r sgiliau a'r ddawn i wneud y gwaith. 

"Does dim gwaith trwsio wedi ei wneud ar y to yma ers canrif a hanner," medd aelod o'r eglwys, Rhodri Williams, "felly mae'n hen bryd bwrw 'mla'n â'r gwaith.

"Mae eisiau gwneud gwaith ar y tyrrau, y waliau, y brif fynedfa - rhestr o bethau.

Mae olion tamprwydd i'w gweld yn amlwg ar furiau'r eglwys gadeiriol

"Ond y to yw'r flaenoriaeth achos mae tamprwydd yn dechrau dod i mewn. Ry'n ni'n gobeithio cadw pethau fel maen nhw am flynyddoedd i ddod."

Er mwyn cwrdd â'r her o adnewyddu'r adeilad yn y dyfodol, mae Cadeirlan Aberhonddu wedi dechrau cynllun prentisiaeth fel rhan o'r prosiect i drwsio'r to.

Maen nhw'n gobeithio y byddan nhw wedyn yn meithrin crefftwyr lleol newydd i ddiogelu dyfodol hen adeiladau'r ardal, yn ogystal â hen sgiliau.