Blwyddyn o ymgyrchoedd amgylcheddol yng Nghymru

Bu trigolion Sir Drefaldwyn yn protestio y tu allan i'r Senedd ym Mae Caerdydd ar fwy nag un achlysur yn ystod y flwyddyn

Blwyddyn o ymgyrchu fu 2011, mewn sawl ystyr. Gwrthdystio yn erbyn cynlluniau ynni ac ymgyrchu ar reoli gwarchodaeth tir.

Yn y Canolbarth, cynyddu mae'r gwrthwynebiad i felinau gwynt - yn enwedig y cannoedd sy'n y broses gynllunio - a chynyddu mae'r ofnau y bydd cannoedd o dyrbeini yn arwain at filltiroedd o beilonau i gario trydan y datblygiadau arfaethedig hynny, i'r Grid Cenedlaethol.

Tra ym Mro Morgannwg y daeth gwrthwynebiad i ddrilio am nwy tan ddaear i'r amlwg gyntaf yng Nghymru.

Mae 'ffracio' - sef y broses o dyllu a chwalu creigiau sy'n cynnwys nwy gyda dŵr, tywod a chemegau, cyn pibellu'r tanwydd i'r wyneb - wedi dod yn air sy'n brawychu rhai pobl sy'n byw rhwng Y Bontfaen a Llanilltyd Fawr.

Protestwyr Sir Drefaldwyn sydd wedi gwneud eu marc yn fwyaf amlwg eleni.

Trefnwyd y brotest fwyaf, hyd yma, ar risiau'r Senedd ym mis Mai gyda thua 1,500 o bobl a phlant yn teithio i Fae Caerdydd. Cafwyd protest fawr arall wrth i gynghorwyr sir Powys gwrdd yn Y Trallwng.

Ar bob cyfle mae protestwyr o Faldwyn yn atgoffa Llywodraeth Cymru mai'i pholisi TAN 8 hi, sydd tu ôl i'r anghytuno yma.

Yn 2005 sefydlwyd 7 ardal yng Nghymru er mwyn annog datblygwyr melinau gwynt i adeiladu tyrbeini yno, ac osgoi cael ffermydd gwynt ar draws y wlad, ac arwain at fwy o wrthwynebiad siŵr o fod. Mae 3 ardal TAN 8 yn y Canolbarth, ac mae'r gwrthwynebiad bellach yn ddwfn.

Myfanwy Alexander o Lanfair Caereinion ydy un o'r arweinwyr ym Mhowys.

"Mae'r ymgyrch yma yn mynd i lwyddo.

"Mae pobl Sir Drefaldwyn ddim yn mynd i dderbyn hyn. Ni sy'n gwybod be i'w wneud yn ein hardal.

"Oedd o'n gychwyn efo peilonau ac wedyn pobl yn gofyn pam oedd y peilonau yn dod ac wedi clywed pa mor aneffeithiol yw'r melinau gwynt, mae pobl wedi gwneud y cysylltiad."

Ffynonellau glân

Llywodraeth Prydain sydd ag awdurdod am gynlluniau ynni mawr - rhai dros 50 megawat. Yn y Canolbarth mae hanner y ffermydd gwynt newydd sydd o fewn y broses gynllunio o dan reolaeth Adran Ynni a Newid Hinsawdd (DECC) Llywodraeth Prydain, a hanner i'w penderfynu gan Gyngor Powys, ac felly o dan gyfrifoldeb Llywodraeth Cymru.

Yn ôl Carwyn Jones, Prif Weinidog Cymru sydd hefyd yng ngofal ynni, dydi polisi TAN 8 ddim yn berthnasol bellach, a bod y llywodraeth yn Llundain yn anwybyddu'r polisi. Ond yn ôl adran DECC, a'r gweinidogion yn yr adran ynni, Charles Hendry a Greg Barker, fe fyddan nhw'n gwrando ar bryderon y cymunedau, ond bod angen mwy o ynni adnewyddol, a bod angen ynni o ffynonellau glan sydd ddim yn chwythu carbon i'r entrychion.

Ffracio am nwy siâl - a'r cais am drwydded i arbrofi tyllu am y nwy anghonfensiynol yma o dan de Cymru ydy man brwydr arall rhwng datblygwyr a phrotestwyr.

Protest arall gan drigolion sir arall - Trigolion Bro Morgannwg y tro hwn yn erbyn ffracio

Wedi i gais i ddrilio am nwy gael ei atal ger pentref Llandw ym Mro Morgannwg, mae'n debyg y bydd apêl a allai ofyn am adolygiad cyhoeddus o chwilio a ffracio am nwy o dan ddaear.

Fel gyda sawl ffynhonnell o egni'r dyfodol, mae trigolion sy'n byw gerllaw yn chwilio am atebion i unrhyw berygl.

"Yr hyn sy'n ein poeni yw bod y broses ei hun yn beryglus iawn," meddai Huw Walters, cynghorydd cymuned yn Llandw.

"Mae 'na gemegau tocsic yn cael eu defnyddio, posibiliadau o ffrwydrau fel sydd wedi eu gweld yn America.

"Tan fod y wyddoniaeth a'r broses yn saff dylen ni ddim ystyried bwrw ymlaen gyda'r gwaith."

Fferm

Mi fu gwrthdystiadau ac ymgyrchoedd cyhoeddus eraill hefyd.

Cynhaliwyd cyfres o gyfarfodydd pryderus yng Nghwm Rhymni a chylch Merthyr Tudful i atal adeiladu llosgydd gwastraff gan gwmni Covanta. Gan i'r cwmni Americanaidd dynnu eu cais cynllunio yn ôl, gellir dweud bod yr ymgyrch wedi bod yn llwyddiannus.

Llwyddodd yr Ymddireidolaeth Genedlaethol i godi £1 miliwn i brynu'r fferm yn Eryri

Ers blynyddoedd mi fu pobl Llanwddyn yn anhapus am gyflwr a diffyg gwaith ar Stad Efyrnwy. Ar hyn o bryd mae ymgynghori ar landlordiaid newydd y stad 23,000 erw, gyda'r RSPB a chwmni dŵr United Utilities o bosibl yn prynu rhannau o'r stad.

A chafwyd ymgyrch lwyddiannus gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol i brynu ffermdy am £1 miliwn yn Nant Gwynant, Eryri. Cyn hir mi fydd yr Ymddiriedolaeth yn gallu ychwanegu Llyndy Isaf at y portffolio helaeth o eiddo sydd ganddyn nhw yng Nghymru.

O ran gwarchod a rheoli'r amgylchedd cafwyd ymgyrch gan gwmnïau coed masnachol i beidio â chynnwys y Comisiwn Coedwigaeth gyda'r Cyngor Cefn Gwlad na chwaith Asiantaeth yr Amgylchedd er mwyn ffurfio un corff newydd yng Nghymru. Hyd yma, bwrw mlaen â'r cynllun ydy bwriad y llywodraeth.

Cynllun dadleuol

Ac o ran ariannu amaeth yn y dyfodol, yn enwedig cynllun dadleuol fel Glastir sydd i ddechrau yn y flwyddyn newydd, mae Gwyn Jones sy'n ffermio Pen y Cefn ger Bow Street, gyda'r un benbleth sydd gan sawl ffermwr yng Nghymru.

"Mae Cynllun Diwygio CAP yn dod i mewn yn 2013 ac wedyn Glastir.

"Dwi'n ymroi i wneud lot o bethau ond a fydd e werth e?

Ymdrech i leihau gwastraff yw codi tâl ar y bagiau plastig a chynorthwyo'r amgylchedd

"Dwi'n credu y bydd y Glastir cynta' 'ma yn mynd i fod yn well na'r nesa gan nad ydw i'n meddwl y bydd termau'r ail cystal.

"Mae'n ymdrech fawr dros 5 mlynedd a lot o waith."

Un ymgyrch sydd bellach yn bolisi ydy codi arian am fagiau papur a phlastig mewn siopau.

Fe ddaeth y "ddeddf" honno i rym ar Hydref 1, yn annog busnesau i godi 5 ceiniog am bob bag papur a phlastig sydd ond i'w ddefnyddio unwaith, ac yn cael ei roi i gwsmeriaid. Tybed faint o newid wnaeth hynny wrth i bobl fynd ati i siopa munud olaf cyn y Nadolig eleni? A thybed faint o arian sydd wedi ei godi ar gyfer achosion gwyrdd?

Gellir cysylltu gyda Iolo ap Dafydd drwy Twitter @apdafyddi gyda straeon, eich barn ac ymateb.