Pandemig yn cael 'effaith ddinistriol' ar y tlotaf

Roedd Rhondda Cynon Taf ymysg yr ardaloedd gyda'r gyfradd marwolaethau uchaf yng Nghymru, er bod y niferoedd yno wedi gostwng yn sylweddol bellach

Mae'r pandemig coronafeirws wedi datgelu anghyfartaledd mewn cymdeithas ac wedi cael effaith "ddinistriol" ar y cymunedau tlotaf, yn ôl ymchwiliad.

Dywedodd aelodau'r Senedd bod y feirws a'r cyfnod cloi wedi cael yr effaith gwaethaf ar y grwpiau mwyaf difreintiedig mewn cymdeithas.

Mae aelodau'n galw am gynllun i adeiladu gwlad "decach", gan ddweud bod angen i Lywodraeth Cymru weithredu ar unwaith.

Dywedodd Llywodraeth Cymru y byddai trechu anghydraddoldeb wrth wraidd ei hymdrechion i greu "Cymru well".

Roedd aelodau'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau eisiau gwybod sut oedd ffactorau fel incwm, rhyw, ethnigrwydd ac oedran yn effeithio ar brofiad pobl o'r pandemig.

• Covid-19: Ardaloedd difreintiedig yn dioddef mwy

• Pryder y gall newidiadau effeithio plant bregus

• 'Hiliaeth wedi arwain at rai marwolaethau Covid-19'

Mae ystadegau swyddogol yn dangos bod pobl mewn ardaloedd mwyaf difreintiedig bron ddwywaith yn fwy tebygol o farw gyda coronafeirws na'r rhai mwyaf cefnog.

Roedd gweithwyr ar gyflogau isel hefyd yn fwy tebygol o fod mewn diwydiannau a oedd wedi eu cau ac yn llai abl i weithio o adref.

Yn yr adroddiad, mae'r pwyllgor yn ailadrodd galwad am strategaeth gynhwysfawr i fynd i'r afael â thlodi - rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wrthod o'r blaen.

"Mae effaith ddinistriol y pandemig ar y cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru yn gwneud yr achos dros strategaeth o'r fath yn gryfach fyth," meddai'r adroddiad.

Rhyw

Mae dynion yn fwy tebygol o fod yn sâl iawn neu farw gyda Covid-19, ond mae'r adroddiad yn dangos baich y pandemig ar fenywod hefyd.

Menywod sydd yn cynrychioli'r ganran fwyaf o weithwyr iechyd a gofal cymdeithasol a nhw wnaeth y rhan fwyaf o waith gofal di-dal yn y cartref.

Mae data Llywodraeth Cymru hefyd yn dangos mai menywod o leiafrifoedd ethnig yw'r mwyaf tebygol o wneud swyddi sy'n dod â phobol i gysylltiad gyda coronafeirws.

Ethnigrwydd

Roedd mwy o berygl i bobl ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig (BAME) o fynd yn sâl, meddai'r adroddiad.

Mae pobl o gefndiroedd BAME hefyd yn fwy tebygol o weithio yn y rheng flaen ym maes iechyd a gofal cymdeithasol.

Mae nifer fawr o feddygon yn y Gwasanaeth Iechyd o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig

Ond mae prinder gwybodaeth ar ethnigrwydd yn ei gwneud hi'n anodd dadansoddi'r effaith arnyn nhw.

Roedd prinder data am gleifion hefyd. I ddechrau, nid oedd ethnigrwydd cleifion a oedd yn marw gyda Covid-19 yn cael ei gofnodi.

Addysg

Mae `na bryder y gallai plant oedd eisoes yn ei chael hi'n anodd yn yr ysgol i wneud hyd yn oed yn waeth o ganlyniad i'r pandemig.

Yn gyffredinol, mae gan fechgyn, plant o deuluoedd incwm isel a'r rhai sydd ag anghenion addysgol arbennig lefelau cyrhaeddiad is, fel y mae rhai plant o leiafrifoedd ethnig.

Mae cau ysgolion "yn debygol o ehangu'r anghydraddoldebau hyn" a fe fydd yn rhaid i Lywodraeth Cymru helpu'r plant yna, meddai'r adroddiad.

Mae pryder hefyd bod rhai plant heb dderbyn cyfrifiaduron a dyfeisiadau tabledi cyfrifiadurol, er gwaethaf cyllid ychwanegol gan Lywodraeth Cymru i brynu offer.

Dywedodd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol y gallai athrawon gael eu dylanwadu gan ragfarn ymwybodol neu anymwybodol hefyd, wrth ddyfarnu graddau wedi i arholiadau cael eu dileu.

Y genhedlaeth hŷn

Yn ogystal â'r risg o ddiodde'n wael gyda'r firws, mae pobl hŷn wedi wynebu "trallod ychwanegol" o gysgodi a'r posibilrwydd o golli triniaeth.

Cafodd dyletswydd i asesu'r gofal sydd ei angen ar bobl hŷn a phobl anabl ei gohirio er mwyn ysgafnhau'r pwysau ar y gwasanaeth iechyd a chynghorau yn ystod yr argyfwng.

Nid yw'r ddyletswydd wedi'i hail-osod o hyd, sy'n "danfon neges bwerus at y grwpiau hynny o bobl nad yw cyflawni eu hanghenion gofal yn cael ei ystyried yn hanfodol", meddai'r adroddiad.

Roedd y pwyllgor hefyd yn croesawu gwaith gan y Comisiwn Cydraddoldeb a'r Comisiynydd Pobl Hŷn i weld os oedd hawliau dynol wedi eu torri. Mae'n dilyn nifer uchel o farwolaethau mewn cartrefi gofal.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Rydym yn cytuno bod pandemig y coronafeirws wedi cael effaith anghymesur ar lawer o'r bobl fwyaf difreintiedig yng Nghymru.

"Mae mynd i'r afael ag anghydraddoldebau o'r fath yn ganolog i'n hymdrechion i greu Cymru well yn dilyn y pandemig."