'Canslo digwyddiadau'n colli cyfleoedd i hybu'r iaith'

Ciw i weld cystadleuaeth y corau yn ystod Eisteddfod Llanrwst yn 2019

Mae cyfleoedd yn cael eu colli i ddefnyddio a hybu'r iaith wrth i drefnwyr digwyddiadau orfod eu canslo neu eu gohirio oherwydd y pandemig, meddai Comisiynydd y Gymraeg.

Galwodd Aled Roberts am gefnogaeth ariannol i ddigwyddiadau mawr a bach wrth roi tystiolaeth i un o bwyllgorau Senedd Cymru ynghylch effaith Covid-19 ar y Gymraeg.

"Mae yna gryn dipyn o dystiolaeth sy'n amlygu pa mor bwysig ydy'r celfyddydau i siaradwyr Cymraeg," meddai.

"Mae'r ffaith bod yna lai o lawer o gyfleoedd i bobl ddefnyddio'n iaith yn eu bywydau bob dydd yn destun pryder."

• Eisteddfod 2021 dan fygythiad, meddai'r Urdd

• Covid-19 'wedi bygwth dyfodol yr Eisteddfod Genedlaethol'

• Canslo'r Sioe Frenhinol 'i'w deimlo am flynyddoedd'

Aled Roberts yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor ddydd Iau

Gan gyfeirio at yr eisteddfodau cenedlaethol a'r Sioe Frenhinol, dywedodd wrth aelodau'r Pwyllgor Diwylliant, Y Gymraeg a Chyfathrebu: "Mae'r Gymraeg yn iaith leiafrifol, felly mae gohirio a chanslo digwyddiadau'n mynd â chyfleoedd i'w defnyddio.

"Mae angen i'r llywodraeth roi arian ac rydym yn bendant o'r farn bod yna risg, wrth inni ailgydio ynddi, nad ydy'n llywodraeth yn deall pwysigrwydd y Gymraeg mewn rhai cymunedau.

"Mae yna rwydwaith sy'n cynnal y digwyddiadau yma. Dydy o ddim jest yn fater o'r gwyliau mawr, ond y gwyliau llai, sioeau bach ac eisteddfodau lleol."

Mae llawer o weithwyr annibynnol yn dibynnu ar ddigwyddiadau mawr fel y Sioe Frenhinol, medd Aled Roberts

Cododd Mr Roberts bryder ynghylch effaith economaidd canslo digwyddiadau a'r sgil-effeithiau yn achos pobl sy'n gweithio ar eu liwt eu hunain ac yn "ddibynnol iawn ar y gwyliau mawr yma".

Dywedodd: "Os oes yna gwestiwn ynghylch y dyfodol, neu ddim ond y flwyddyn nesaf, bydd yna gyfnod ble bydd y bobl yma wedi colli dwy flynedd o waith. Mae'r un peth yn wir am fasnachwyr yn yr eisteddfodau.

"Rwy'n awyddus iawn bod Llywodraeth Cymru ddim yn colli golwg o'r Gymraeg yn yr holl gynlluniau 'ma i aildanio'r economi wedi Covid.

"Mae maint y sector annibynnol o fewn y sector Cymraeg yn fwy nag yn y sector di-Gymraeg - yr hyn rydym yn gofyn amdano yw ystyriaeth i'r Gymraeg yn yr holl gynlluniau economaidd 'ma."

Pwysleisiodd nad yw'n gofyn am driniaeth arbennig, gyda gweithwyr di-Gymraeg hefyd yn wynebu ansicrwydd, ond "gan fod y Gymraeg yn iaith leiafrifol, mae'n creu senario ble mae'n rhaid rhoi rhyw fath o flaenoriaeth iddi".

Sawl testun gofid arall

Mae ffactorau eraill hefyd yn destun pryder, yn ôl Aled Roberts, gan gynnwys ofnau a fydd gwirfoddolwyr i gefnogi digwyddiadau yn y dyfodol.

Dywedodd fod llawer o'r gwirfoddolwyr yn perthyn i gymdeithasau ag aelodau hŷn, ac mae'n poeni "efallai, oherwydd pryderon ymhlith pobl hŷn, fyddan nhw'n llai parod i wirfoddoli yn y dyfodol".

Mae pryder y gallai'r cyfleoedd i weithio o adref gael fwy o effaith nag erioed ar ardaloedd fel Aberdaron

Er yn croesawu ymdrechion i gynnal digwyddiadau ar-lein, dywedodd fod problemau cysylltu â'r we o hyd, yn enwedig mewn rhannau gwledig o Gymru ble mae canran y siaradwyr Cymraeg yn uwch.

"Mae yna risg y bydd rhai pobl yn cael eu heithrio'n ddigidol, ac mae'n bwysig nad ydan ni'n creu sefyllfa ble rydyn, heb feddwl, yn troi at ddarparu popeth yn ddigidol," meddai.

"Mae'n bwysig i gadw rhywfaint o ddarpariaeth wyneb yn wyneb hefyd, nid dim ond o safbwynt yr iaith ond o bersbectif iechyd meddwl a chymdeithasol."

• Gweithio o'r cartref yn 'uchelgais hirdymor'

• Gorymdaith i fynnu ateb i'r 'argyfwng ail gartrefi'

Mae gweithio o'r cartref yn creu cyfleoedd i breswylwyr aros yn eu cymunedau, meddai Mr Roberts, ond mae'n poeni ynghylch sefyllfa'r Gymraeg petai mwy o bobl yn symud o'r dinasoedd i ardaloedd gwledig ac arfordirol.

"Rydym yn dechrau gweld newidiadau yn nhermau canran y cartrefi sy'n cael eu gwerthu fel tai haf, "meddai. "Mae hynny'n creu problemau i Gymry ifanc sydd eisiau aros yn yr ardaloedd hynny, hyd yn oed os ydy'r cyfleoedd i weithio yno'n gwella.

"Mae angen edrych yn ofalus ar y sefyllfa a bod mwy o ddifri', o bosib, ynghylch rhai strategaethau.

"Dydy hyn ddim yn fater o fewnfudo, mae'n fater sy'n effeithio ar lawer o rannau o'r DU. Ond yn wahanol i rannau eraill o Brydain, mae hyn yn cael effaith glir ar y Gymraeg.

"Rhaid seilio pob trafodaeth ar dystiolaeth gadarn, yn hytrach na thystiolaeth anecdotaidd."