Cofio 60 mlynedd ers y rhaglen canu ysgafn Cymraeg gyntaf ar deledu'r BBC

Ryan Davies a Carol Jones

Mae wedi bod yn flwyddyn o ddathliadau rhaglenni Cymraeg yn ddiweddar rhwng hanner canrif Pobol y Cwm a 40 mlynedd Beti a’i Phobol.

Ond mae hefyd yn 60 mlynedd ers y rhaglen canu ysgafn/poblogaidd gyntaf yn y Gymraeg ar y BBC.

Fe ddechreuodd Hob y Deri Dando yn 1964 - yr un flwyddyn â rhaglen Saesneg bop y gorfforaeth, Top of the Pops.

Ond fel sy'n amlwg o'r lluniau a'r clip yma, yn wahanol i Top of the Pops roedd y rhaglen yn gymysgedd oedd yn cynnwys elfen gref o ganu ysgafn y noson lawen - fel Ryan Davies a’r grŵp Parti Eryri - ac artistiaid ddaeth yn adnabyddus yn y sin roc Gymraeg, fel Meic Stevens a Heather Jones.

Heather Jones yn 1966, cyn iddi fynd ymlaen i ffurfio Y Bara Menyn gyda Meic Stevens a Geraint Jarman, a datblygu fel artist unigol

Fe chwaraeodd y rhaglen ei rhan yn gosod y sylfeini ar gyfer rhaglenni eraill ddaeth dros y blynyddoedd fel Disc a Dawn - sy'n cael ei gydnabod fel y rhaglen bop Cymraeg gyntaf - yn 1967 a Twndish yn 1977.

Roedd gan sianel deledu TWW raglenni tebyg oedd yn cystadlu yn erbyn Hob y Deri Dando fel Dewch i Ganu, y Sgubor Lawen a’r Noson Lawen.

Elwyn Jones, Arwel Jones a Myrddin Owen yn 1966 - Triawd yr Wyddfa cyn iddyn nhw gynyddu mewn aelodau a throi'n Hogia'r Wyddfa

Un sy’n cofio’r cyfnod ydi Arwel Jones, oedd yn recordio fel Triawd yr Wyddfa, cyn i’r tri dyfu’n pedwar, ac yna’n bump, a throi’n Hogia’r Wyddfa.

Meddai: “Glan Davies oedd yn cyflwyno, un o Aberystwyth ac roedd o’n gwisgo cap. Ac wedyn roedd gen ti Aled a Reg - Aled o Frynsiencyn a Reg o Fangor - yn chwarae country and western, y nhw oedd fel y resident band.

“Roedd Ryan yno ac roedd gen ti fandiau a phartïon fel Parti Eryri, Hogia Llandygai - grŵp sgiffl oedden nhw. Ac roedd ‘na rai wedi dechrau eu gyrfa ar y rhaglen - fel Hywel Gwynfryn.”

Hywel Gwynfryn a Derek Boote yn 1965

Recordio o flaen llaw yn hytrach na’i gwneud yn fyw oedden nhw, meddai Arwel.

Roedd o’n byw yng Nghaerdydd pan ganodd ar y rhaglen am y tro cyntaf - ond o fewn ychydig roedd wedi ymgartrefu yn y gogledd a’r daith i ffilmio yng Nghaerdydd yn bellach byth bryd hynny.

“Rargian oedd - doedd y lonydd ddim yn dda’r adeg honno, lawr yr A470,” meddai.

“Fydda ni’n cael lodgings yng Nghaerdydd - roedd y cwmni’n rhoi ni fyny. Ond fydda ni’n aml yn mynd i wneud y recordio ac wedyn yn canu rhywle arall fel Llandysul neu Gaerfyrddin ar y ffordd nôl, ac wedyn nôl erbyn y Gymanfa Ganu ar y dydd Sul.”

Fe roddodd Hob y Deri Dando lwyfan i Mary Hopkin flynyddoedd cyn iddi ddod yn adnabyddus gyda'r gân eiconig Those Were The Days

Roedd y gyfres yn rhoi profiad i artistiaid newydd mewn cyfnod pan oedd diwylliant pobl ifanc yn dechrau ffynnu.

Y cynhyrchydd oedd Ruth Price, dan arweinyddiaeth Pennaeth Adloniant Ysgafn BBC Cymru Meredydd Evans - oedd hefyd weithiau yn cyflwyno.

Meredydd Evans gyda grŵp o dîm rygbi Fiji oedd ar daith yng Nghymru

Roedd y ddeuawd Aled a Reg, yma yn 1965, yn ymddangos yn aml ar y rhaglen

Yn y llyfr hanes pop Be Bop a Lula’r Delyn Aur meddai Meredydd Evans: “Mi oedd hi’n rhyfadd fel oedd cantorion a arferai sefyll ar lwyfan i ddiddanu yn ei chael yn anodd i eistedd yn naturiol lonydd o flaen camera i ganu.

“Fe fu’n rhaid dibynnu’n helaeth ar Aled a Reg, y ddau’n medru chwarae gitâr, i ganu peth wmbreth o gyfieithiadau a hen benillion ar alawon cyfoes.

"Mi oeddan nhw’n ddau walch yn gosod darnau o bapur gyda’r geiria ym mhobman a thalia ddim i wneud hynny o flaen camera. Ond roedd yna hwyl i’w gael a rhyw symud 'mlaen yn ara’ bach.”

Ac mae'r hwyl a'r adloniant yn amlwg o'r lluniau sydd yn archif BBC Cymru:

Margaret Williams ac Aled Hughes yn 1965

Johnny Stewart o Felinfoel, Llanelli

Weithiau roedd y recordio yn digwydd tu allan i Gaerdydd - fel yr un yma yn Neuadd y Penrhyn, Bangor

Y Diliau o flaen y camera - gydag Aled a Reg - yn 1966

Grŵp o Gaerdydd, Y Meillion, yn 1965

Gwerinos a Merêd yn 1964

Eric Hughes, Ken Smith, Gwyn Jones, Margaret Davies ac Eiri Jones

Helena Braithwaite, Janice Thomas a Margaret Williams yn 1965

Merêd gyda Triawd Llandygai

Y grwp o Drawsfynydd - Y Pelydrau yn 1968