Dylai Port Talbot 'roi'r gorau' i gynhyrchu dur newydd

Port TalbotFfynhonnell y llun, PA Media
Disgrifiad o’r llun,

Mae'r gweithwyr ym Mhort Talbot yn dal i aros am gyhoeddiad ynglŷn â chynllun Tata i ddadgarboneiddio'r safle

  • Cyhoeddwyd

Mae'n bosib y bydd yn rhaid i Bort Talbot "roi'r gorau" i gynhyrchu dur o'r newydd, neu virgin steel, yn ôl datblygwyr un o weithfeydd dur gwyrdd cynta'r byd.

Dywedodd un o benaethiaid cwmni H2 Green Steel o Sweden nad oedd yr amodau'n iawn ar hyn o bryd yn lleol i symud at ffwrnesi hydrogen.

Yn hytrach, fe ddylai'r gweithfeydd ganolbwyntio ar arwain wrth ailgylchu dur, meddai hi.

Mae'r gweithwyr ym Mhort Talbot yn dal i aros am gyhoeddiad gan gwmni Tata ynglŷn â'u cynllun i ddadgarboneiddio'r safle.

Ffynhonnell y llun, Getty Images
Disgrifiad o’r llun,

Mae arbenigwr wedi awgrymu y dylai Port Talbot ganolbwyntio ar arwain wrth ailgylchu dur

Roedd undebau wedi rhybuddio mai'r bwriad oedd cael gwared ar y ddwy ffwrnes chwyth draddodiadol - sy'n dibynnu ar lo ac yn cynhyrchu dur o ddeunyddiau crai.

Yn eu lle, byddai ffwrnes drydan yn cael ei osod, sy'n toddi metel sgrap.

Byddai hwn, maes o law, yn cael ei bweru gan drydan glân o'r grid, gan leihau ôl-troed carbon enfawr y gweithfeydd yn sylweddol.

Ond mae 'na ofnau y byddai hyn yn arwain at golli hyd at 3,000 o swyddi, gyda'r Deyrnas Unedig hefyd yn colli ei gallu i gynhyrchu'r math yma o ddur ac yn gorfod ei fewnforio yn y dyfodol.

Ffynhonnell y llun, H2 Green Steel
Disgrifiad o’r llun,

Mae H2 Green Steel wrthi'n adeiladu'r hyn fydd gweithfeydd dur hydrogen gwyrdd gynta'r byd ar raddfa fawr

Yn Boden yng ngogledd Sweden, mae H2 Green Steel wrthi'n adeiladu'r hyn fydd gweithfeydd dur hydrogen gwyrdd gynta'r byd ar raddfa fawr, gyda'r disgwyl y bydd yn barod erbyn 2025.

Mae'r tanwydd glân yn cael ei gynhyrchu gan ddefnyddio trydan sy'n dod yn bennaf o bwerdy hydro gyfagos, sy'n darparu ynni adnewyddadwy cyson a dibynadwy.

Mae gan yr ardal ddigonedd o ynni gwyrdd, yn ogystal ag un o gynhwysion allweddol eraill y broses - mwyn haearn o safon uchel.

Y syniad yn Boden yw cynhyrchu oddeutu pum miliwn o dunelli o ddur pur y flwyddyn erbyn 2030 - gyda'r cwmni yn llygadu cyfleoedd eraill yn Canada a Brasil.

Ond "mae diffyg amodau cywir ar hyn o bryd" mewn gwledydd fel y Deyrnas Unedig, yn ôl Kajsa Ryttberg-Wallgren, is-lywydd gweithredol H2 Green Steel.

Ffynhonnell y llun, H2 Green Steel
Disgrifiad o’r llun,

Mae diwydiant dur y DU yn wynebu "marwolaeth araf" os fydd yn ceisio cynhyrchu dur o'r newydd, medd Kajsa Ryttberg-Wallgren

A fydd angen rhoi'r gorau i'r syniad o gynhyrchu dur o'r newydd felly?

"Bydd, siŵr o fod," meddai. "Neu fe fydd hi'n farwolaeth araf."

Byddai cynhyrchu digon o hydrogen gwyrdd yn "anodd iawn heb bŵer glân cyson," meddai.

Byddai dibynnu ar drydan ysbeidiol o ffermydd gwynt mawr yn y môr - fel allai ddigwydd yng Nghymru - yn fwy costus ac felly yn anymarferol, honnodd.

Am nawr, ei hawgrym yw i weithfeydd fel yr un ym Mhort Talbot ganolbwyntio ar arbenigo mewn ailgylchu dur mewn ffwrnesi trydan.

"Gwariwch eich holl adnoddau ar warchod eich gweithwyr - eu hailhyfforddi nhw a sicrhau eu bod nhw gyda'r gorau o ran gwerthu cynnyrch gwyrdd," meddai.

"Mae gyda chi sector moduro cryf iawn yn y DU, er enghraifft, sy'n fodlon talu mwy - maen nhw'n chwilio am gynnyrch dur gwyrdd."

'Dim dull 100% cywir o wneud hyn'

Dywedodd yr Athro Cameron Pleydell-Pearce, cyfarwyddwr Sustain, canolfan ymchwil benodol Prifysgol Abertawe ar y diwydiant, dur ei fod ef hefyd yn credu bod 'na "gyfleoedd sylweddol ar gyfer cynhyrchu dur â sgrap".

Rhan o waith Sustain yw deall mwy ynglŷn â sut i ymestyn hyd oes cynnyrch metal a'i ailgylchu yn effeithiol, yn ogystal â pha fath o gynnyrch eraill y gallai fod ar ôl cael ei doddi.

Tra'n dal tin gwag, fe esboniodd yr Athro Pleydell-Pearce sut y gallai gael bywyd newydd fel panel solar ar do cartref ecogyfeillgar.

"Mi allen ni ddatblygu economi gyfan o amgylch hyn yn ne Cymru," eglurodd.

"Ry'n ni mynd i fod yn gwneud lot mwy o hyn yn nhermau edrych ar ôl defnyddiau a sicrhau eu bod nhw'n teithio mewn modd cyfrifol drwy'r gadwyn gyflenwi yn ôl i'r gweithfeydd dur.

"A bydd 'na lot o swyddi yn gysylltiedig â hynny wrth i ni symud at economi cylchol."

Disgrifiad o’r llun,

Gellir datblygu economi gyfan de Cymru o amgylch ailgylchu metal, medd yr Athro Cameron Pleydell-Pearce

Er hynny, dywedodd yr Athro Pleydell-Pearce ei bod yn bwysig i beidio diystyru atebion gwahanol ar gyfer gweithfeydd Port Talbot.

Gellid parhau â ffwrnesi chwyth drwy ddefnyddio technolegau dal a storio carbon, meddai - tra bod ffwrnesi hydrogen "ddim yn amhosib".

"Mae angen i bobl sylweddoli nad oes dull 100% cywir o wneud hyn... felly fe fyddwch chi'n gweld ystod eang o atebion posib yn cael eu cyflwyno," meddai.

"Yn y DU mae'n rhaid i ni fod yn uchelgeisiol ynglŷn â hyn - mae gyda ni hanes cryf iawn o ran cynhyrchu dur ac fe allwn ni arwain eto."

Galw am atal 'dad-ddiwydiannu'

Mae prif swyddog gweithredol Diwydiant Net Sero Cymru, Ben Burggraaf, yn dweud fod cynlluniau Tata i adeiladu ffwrnes drydan yn "ddechrau'r siwrne", ac y gallai hydrogen chwarae rhan yn y dyfodol.

Mae diwydiannau mawr yn ne Cymru yn cydweithio ar gynllun allai weld hydrogen yn cael ei gynhyrchu ar raddfa fawr - i ddechrau trwy ddefnyddio nwy naturiol.

Ond byddai cynhyrchu gwyrdd yn dilyn hynny wrth i ffermydd gwynt gael eu hadeiladu oddi ar yr arfordir, meddai Mr Burggraaf.

Ychwanegodd na all Cymru fforddio "parhau i ddad-ddiwydiannu ein cenedl" a mewnforio nwyddau a gwasanaethau o dramor.

Dywedodd llefarydd ar ran Tata Steel eu bod nhw a llywodraethau Cymru a'r DU "wedi ymrwymo i droi at gynhyrchu dur yn fwy gwyrdd".

"Technoleg ffwrnesi trydan yw'r ffordd fwyaf ymarferol a chynaliadwy yn economaidd ar hyn o bryd i dorri allyriadau carbon a diogelu dyfodol gwneud dur ym Mhort Talbot," meddai.

"Mae'r DU yn gwneud 10 miliwn tunnell o ddur sgrap pob blwyddyn, allai gael ei ddefnyddio i wneud dur mewn ffwrnesi trydan.

"Bydd y dechnoleg yma yn torri ein hallyriadau o bum miliwn tunnell y flwyddyn, sydd gyfystyr â thua dwy filiwn o gartrefi.

"Rydyn ni'n dal i ystyried ffyrdd gwahanol i wneud dur carbon-niwtral ar draws ein holl safleoedd yn y DU yn y dyfodol, allai gynnwys hydrogen neu dechnoleg sy'n casglu carbon, yn ogystal â'n cynlluniau presennol."