Diamynedd gyda ‘siarad’ am achub y byd ar ôl bron â marw
- Cyhoeddwyd
Keith Jones cyn ei daro'n wael, a diwrnod cyn gadael yr ysbyty - 20kg yn ysgafnach
Er iddo fod yn paratoi ers dwy flynedd i fynd i gynhadledd amgylcheddol y byd dydi Keith Jones ddim yn teimlo'n rhwystredig am fethu bod yno - mae'n teimlo'n lwcus ei fod o'n fyw.
Fel arbenigwr newid hinsawdd i'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, yn arferol byddai wedi bod yng nghanol y miloedd sy'n COP26 yn Glasgow, ond edrych ar y penawdau o bell mae o nawr yn ei gartref ger Deiniolen.
Ar 22 Gorffennaf, gyda'r paratoadau olaf yn cael eu gwneud, cafodd ei daro'n wael a'i ruthro i'r ysbyty yn Lerpwl ac aeth o ddim adref tan ganol mis Medi.
Rhuthro i'r ysbyty
"Nes i ddechrau cael cur yn fy mhen," meddai wrth gofio'n ôl. "Roedd cefn fy ngwddw yn dechrau brifo, a ro'n i'n sâl - 20 o weithia' nes i daflu i fyny. Ffoniais linell doctor 111, a hanner ffordd drwy'r sgwrs dyma hi'n dweud 'dos i'r ysbyty - rŵan!'
"Y peth ydi roedd Mam wedi cael union yr un peth 34 o flynyddoedd yn ôl. Dwi'n cofio hi'n gafael cefn ei phen a dwi'n cofio hi'n taflu fyny. Wnaeth hi orffen fyny yn Walton a wnaeth hi farw."
I Ysbyty Niwrolegol Walton aeth Keith hefyd ar ôl i brofion yn Ysbyty Gwynedd ddangos bod ganddo waed ar yr ymennydd, yn union fel ei fam.
"Dwi'n cofio mynd trwy ddrysau Walton a dyna fo, dwi'm yn cofio dim byd wedyn - y peth nesa' dwi'n cofio ydi deffro tair wythnos wedyn," meddai.
Yn ffodus, roedd y driniaeth - oedd yn golygu bod y meddygon yn cyrraedd yr aneurysm yn yr ymennydd drwy wthio tiwb i fyny'r goes a'r galon - yn llwyddiannus. Ond o fewn deuddydd roedd ei fywyd yn y fantol unwaith eto. Roedd wedi cael gwenwyn y gwaed. Cafodd ei wraig Ffion alwad brys i ddod â'r teulu i Lerpwl i'w weld o.
"Yn Saesneg y geiriau oedd 'he's very, very ill' a phan gyrhaeddodd hi dyma nhw'n dweud 'there's a chance he could die'. Adeg yma roedd fy mol i ar agor am ddyddiau - oherwydd straen y sepsis ar y corff doeddan nhw methu cario 'mlaen efo'r driniaeth. Felly ddaeth y plant i mewn i ddeud ta ta i Dad mwy neu lai."
Sepsis
Aeth y sepsis i mewn i'w iau ac arennau, ac i'r coluddyn mawr - ac roedd rhaid torri rhan ohono. Fe wnaeth meddygon hefyd ddarganfod cystiau (cysts) ar ei arennau a'i iau all arwain at drawsblaniad yn y dyfodol. Ar ben hynny fe gafodd yr haint C Difficile, strôc, a cholli 20kg - chwarter ei bwysau.
Ar ôl wythnosau o driniaeth a gofal fe wellodd a chafodd fynd adref ganol Medi.
Roedd pob mathau o beipiau yn sownd yn Keith yn yr ysbyty
Mae Keith yn diolch i bawb yn y gwasanaeth iechyd am ei helpu ac mae'n wynebu blynyddoedd o driniaeth a monitro. Gyda rhan o'i goluddyn mawr wedi ei dynnu, mae gwastraff ei gorff rŵan yn mynd i fag stoma sydd ar ei fol; gan fod ei iau yn cynhyrchu llai o gelloedd coch mae ei galon yn pwmpio ddwywaith yn gynt i gael yr ocsigen o gwmpas ei gorff; mae wedi newid ei ddiet gan nad ydi ei gorff yn gallu dygymod â phethau fel ffibr.
Ond mae'n dweud bod dau beth wedi ei helpu i wella: mae'n bengaled ac mae'n hoff iawn o fynydda.
Meddai: "Nes i gerdded pum milltir y dydd o'r blaen - gan feddwl do'n i ddim ond yn gallu symud fy nhroed modfedd pan nes i ddeffro yn yr adran gofal dwys ganol Awst.
"Ro'n i'n eitha' heini cyn mynd mewn achos ro'n i'n mynydda dwywaith yr wythnos. A dwi'n methu hynny rŵan."
Y wawr ar Carnedd y Filiast - un o hoff lefydd Keith. Ei obaith ydi ail-ddechrau mynydda yn y dyfodol
Ac ar ôl profiad mor erchyll, mae mwy nag effaith corfforol.
"Nes i ddim delio yn iawn gyda fo i ddechrau," meddai. "Yn yr ysbyty ro'n i'n siarad efo seicolegydd oedd yn deud bod gen i guilt uffernol.
"Dwi'n gwybod dim bai fi ydi o, ac mai pethau sydd wedi digwydd i fi, ond ro'n i'n meddwl 'dwi wedi rhoi'r teulu drwy uffern', ac er sna'm byd faswn i wedi gallu gwneud am y peth, mae'r meddwl yn gallu bod yn afresymol pan ti mewn sefyllfa fel yna ar ôl trawma. Bob tro o'n i'n meddwl am y teulu o'n i'n crio, trwy'r amser."
'Alla i gyfiawnhau peidio gwneud hyn?'
A'i deulu, ac yn benodol dyfodol ei blant, ydi'r rheswm bod mynd i'r afael â newid hinsawdd yn rhan ganolog o'i fywyd ers cyhyd.
Mae Keith, sy'n llais cyfarwydd ar raglen Galwad Cynnar ar Radio Cymru, wedi bod yn gweithio yn y maes amgylcheddol ers blynyddoedd.
"Bob dim dwi'n gwneud efo'r amgylchedd dwi'n gwneud o drwy feddwl 'be' fydd effaith peidio gwneud hyn ar fy mhlant yn y dyfodol? Alla i gyfiawnhau peidio ei wneud o?'," meddai.
"Dw i'n canolbwyntio ar be' dw i'n gallu 'neud. Ydw i'n gallu helpu achub yr arth wen? Nachdw yn uniongyrchol, felly paid â thrio, ond ydw i'n gallu rhoi switch off i'r golau pan dwi ddim yn y stafell? Yndw. Ydw i'n gallu insiwleitio'r tŷ a gyrru llai? Yndw. Felly ti'n gorfod ei wneud o."
Ar ôl bod i gynadleddau COP ym Mharis, Bonn a Marrakesh, byddai wedi bod wrth ei fodd yn dysgu a rhannu gwybodaeth yn Glasgow, ond mae 'na bethau gwaeth na pheidio bod yno.
"Ydw i'n rhwystredig? Na - dwi'n falch o fod yn fyw. Mae persbectif yn ddiddorol. Nes i weld yr haul yn codi 'chydig o ddyddiau yn ôl. Fasa'n well gen i fod yn Glasgow neu sa'n well gen i fod yn fyw yn fama yn edrych ar y wawr? Opsiwn dau oedd orau gen i."
Keith gartref yn ystod pythefnos COP26
Angen gwneud mwy yn COP26
Mae wedi bod yn cadw golwg ar yr hyn sy'n digwydd yn yr Alban ac yn gyndyn o roi sêl bendith i rai o'r penawdau positif oherwydd profiad y gorffennol.
"O'n i yn y gynhadledd ym Mharis ac roedd pawb yn deud 'dyda ni gyd yn wych', ond wnaeth 'na ddim byd ddigwydd go iawn," meddai.
"Yn y gwneud mae llwyddiant, dim yn y siarad am wneud. Pan maen nhw'n deud yn Glasgow 'mae 40 gwlad wedi deud eu bod nhw am stopio defnyddio glo', ti'n holi 'be' am y rhai sy'n defnyddio mwya' o lo?', ac maen nhw'n deud 'o na dydi nhw heb gytuno eto'. O reit, ai piso dryw oddi ar Ben Llŷn ydi hwn felly?"
Mae'n feirniadol o'r rhai sydd efo'r grym i wneud penderfyniadau ar bob lefel - o awdurdodau lleol i lywodraethau gwledydd - am ganmol eu hunain ar lwyddiannau, ac ar yr un pryd anwybyddu methiannau llawer mwy. Mae'n rhoi'r enghraifft o roi caniatâd cynllunio i bwerdai a diwydiannau cynhyrchu llygredig wrth ymfalchïo am fod ar frig yn y tabl ailgylchu.
"Ia, well done, well done," meddai. "Ond fyddwn ni'n ailgylchu mewn byd eithriadol o boeth a stormus efo dŵr ymhobman ac wedyn dim dŵr o gwbl. Dyna'r broblem ar y funud - 'da ni'n canolbwyntio ar y peaks of excellence ond mae gweddill y mynydd iâ yn mynd ymlaen business as usual."
Ac wrth drafod, mae'n dod i'r amlwg efallai bod un sgil effaith positif wedi dod o'i waeledd.
"Dwi'm yn gwybod am faint o amser dwi'n mynd i fod yn fyw ar y blaned yma, ond dwi yn gwybod bod bywyd yn rhy fyr ac mae pethau yn gallu digwydd i bobl - ac mae hynny'n rhoi persbectif i chdi.
"Felly un peth sydd wedi digwydd ers fy salwch i ydi bod fy ngoddefgarwch i - tolerance fi - o bethau mae pobl yn ddweud maen nhw am ei wneud yn isel iawn ar y funud. Maen nhw'n gorfod gwneud."