'Rhaid cyflymu'r gwaith o ddatgarboneiddio gweithfeydd dur'

Mae angen cyflymu'r gwaith o ddatgarboneiddio gweithfeydd dur, yn ôl pwyllgor o aelodau seneddol.

Mewn adroddiad beirniadol maen nhw'n rhybuddio y gallai dyfodol y diwydiant fod yn y fantol, gan orfodi'r Deyrnas Unedig i ddibynnu ar fewnforion.

Daw hyn yn dilyn galwadau gan berchnogion safle dur mwyaf Cymru ym Mhort Talbot i lywodraeth y DU gyhoeddi "llwybr clir" at ddyfodol gwyrdd i'r sector.

Dywedodd llywodraeth y DU fod ganddi nifer o gynlluniau sy'n cefnogi'r diwydiant i symud at ddyfodol carbon isel.

Mae dur yn gyfrifol am 14% o'r nwyon tŷ-gwydr sy'n cael eu cynhyrchu gan ddiwydiannau'r DU ar hyn o bryd.

Ond er mwyn helpu adeiladu tyrbinau gwynt, a cherbydau trydan, glanach y dyfodol mae mynd i fod angen llawer iawn yn fwy ohono.

• Angen 'llwybr clir' i gynhyrchu dur mwy carbon isel

• Cymru'n creu bron 20% o holl allyriadau carbon y DU

Cynhaliodd pwyllgor archwilio amgylcheddol San Steffan ymchwiliad i asesu'r opsiynau sydd ar gael i weithfeydd dur leihau eu hallyriadau.

Roedd yr rhain yn cynnwys defnyddio hydrogen yn lle glo, mwy o ddibyniaeth ar ailgylchu hen ddur, neu ddal a storio nwyon sy'n cael eu hallyrru.

Daeth aelodau'r pwyllgor i'r casgliad bod cynlluniau llywodraeth y DU ar gyfer y technolegau hyn yn "brin o uchelgais" o'u cymharu â gwledydd eraill.

Dywedodd rheolwyr y diwydiant yn ystod sesiynau'r ymchwiliad os na ddaw gweinidogion â strategaeth glir yn fuan, mae'r sector am wynebu "mwy o dorri 'nôl".

'Angen mwy o gyfarwyddyd'

Eisoes, roedd TATA - sy'n gyfrifol am safleoedd ym Mhort Talbot, Llanelli, Casnewydd a Shotton - wedi dweud wrth BBC Cymru bod angen polisïau "chwyldroadol" gan y llywodraeth i'w helpu i ddadgarboneiddio.

Ym Mhort Talbot maen nhw eisoes wedi llwyddo torri ar rai allyriadau drwy ailgylchu mwy o ddur sgrap, ac yn dechrau arbrofi â thechnolegau dal a defnyddio carbon.

Ond er mwyn gwneud rhywbeth gwirioneddol arwyddocaol ynglŷn â sefyllfa'r gweithfeydd fel y man yng Nghymru sy'n cynhyrchu'r nifer fwyaf o allyriadau carbon, maen nhw'n awgrymu bod angen mwy o gyfarwyddyd gan lywodraeth y DU.

Mae perchnogion TATA wedi galw ar lywodraeth y DU i gyhoeddi "llwybr clir" at ddyfodol gwyrdd i'r sector

Er enghraifft, yn ôl adroddiad y pwyllgor, mae lleoliad Port Talbot - ymhell o safleoedd posib er mwyn claddu CO2 dan Fôr y Gogledd - yn golygu bod sefydlu technolegau dal a storio carbon yno yn "fwy anodd".

Felly mae gwaith i drio sefydlu'r ardal fel canolbwynt posib ar gyfer cludo CO2 o nifer o wahanol ddiwydiannau lleol ar gychod i'r safleoedd claddu dan ystyriaeth.

Gofynnodd y pwyllgor i lywodraeth y DU a ydy Port Talbot yn debygol o gael ei ddewis i gymryd rhan mewn cynllun i ffurfio cyfres o "glystyrau" ar gyfer datblygu technolegau dal, defnyddio neu storio carbon.

Os ddim, mae'r aelodau seneddol am i weinidogion egluro fel arall y gallan nhw gefnogi'r gwaith o drawsnewid y safle.

'Arwyddion clir a buddsoddiad digonol'

Llynedd, llwyddodd prosiect yn Sweden ddarparu'r cyflenwad cyntaf yn y byd o "ddur gwyrdd" - wedi'i greu drwy ddefnyddio hydrogen yn lle glo.

Dywedodd Catrin Ellis-Jones, o gwmni Vattenfall - sef un o'r cwmnïau oedd ynghlwm â'r gwaith - wrth raglen Beti a'i Phobol ar BBC Radio Cymru yn ddiweddar y byddai'n "anghygoel" gweld cynllun o'r fath yn Ne Cymru - a "chreu hwb digarbon yn ein hwb diwydiannol ni".

Ond dywedodd cwmnïau gan gynnwys TATA wrth y pwyllgor bod "ansicrwydd ynglŷn â faint o gyflenwad o hydrogen fydd ar gael yn y dyfodol a pha mor fforddiadwy fydd e" yn amharu ar eu hyder i fuddsoddi yn y ffordd yma o weithio.

Roedd prisiau ynni uchel yn effeithio ar allu gweithfeydd i roi mwy o ffocws ar doddi hen ddur mewn ffwrnesi trydan.

Rhaid addasu er mwyn cyrraedd Prydain Sero Net, medd cadeirydd y pwyllgor

Galwodd y pwyllgor ar y llywodraeth i ddweud a fydden nhw'n cynnig cytundeb penodol i'r diwydiant dur i helpu gyda chostau ynni.

"Wrth i dechnolegau addasu mewn gwledydd eraill, rhaid i ni ddarganfod ffordd o ddadgarboneiddio ein diwydiant (dur) ni ar gyfer Prydain Sero Net," meddai cadeirydd y pwyllgor Philip Dunne AS.

"Rhaid i'r llywodraeth gynnig arwyddion clir a buddsoddi'n ddigonol mewn gwaith ymchwil a datblygu fel bod y diwydiant yn gallu mabwysiadu ffyrdd gwahanol o gynhyrchu dur sy'n arwain at gynhyrchu llai o garbon."

Dywedodd llefarydd ar ran yr adran busnes, ynni a strategaeth diwydiannol (BEIS) bod y llywodraeth yn "gweithio yn agos gyda'r sector... mewn ffordd sy'n cefnogi cystadleuaeth, swyddi a thyfiant glan".

"Mae ein cefnogaeth parhaus ar gyfer trawsnewidiad carbon isel y sector yn cynnwys £315m ar gyfer cronfa trawsnewid ynni diwydiannol, £1bn i gefnogi datblygiad dal, storio a defnyddio carbon, a £240m i dyfu cynhyrchu hydrogen yn y DU".