Plaid Cymru: Pwy yw'r arweinydd newydd Rhun ap Iorwerth?

Mae Rhun ap Iorwerth wedi cynrychioli Ynys Môn ym Mae Caerdydd ers 2013

Roedd marwolaeth ei fam yn 2012 yn allweddol ym mhenderfyniad Rhun ap Iorwerth i groesi'r gamfa fawr o newyddiaduraeth i wleidyddiaeth, meddai, gan ei weld fel ffordd o gyfrannu at ei gymuned.

Bu Gwyneth Morus Jones yn llywydd Mudiad Ysgolion Meithrin, undeb athrawon UCAC a Merched y Wawr.

Roedd hi hefyd yn un o aelodau olaf Bwrdd yr Iaith Gymraeg, ac yn ddarpar-Lywydd Undeb yr Annibynwyr pan fu farw yn 68 oed.

• Cadarnhau Rhun ap Iorwerth yn arweinydd Plaid Cymru

Dywedodd ei mab wrth WalesOnline am y golled yn ddiweddarach: "Rwy'n meddwl bod hynny, ym mywyd rhywun, yn rhoi llawer mewn persbectif.

"Nid ydym yma am amser hir a dwi'n gwybod fod fy mam wedi gwneud cyfraniad enfawr i'w chymuned ac i Gymru.

"Roedd gweld y pethau a ddywedwyd amdani a'r diolchgarwch a ddangoswyd tuag at y gwaith yr oedd wedi'i wneud yn dangos yn gwbl glir i mi na allwn fynd trwy fywyd heb wneud cyfraniad os oedd hynny'n bosibl o gwbl."

Cafodd Gwyneth Morus Jones ei hurddo i'r Orsedd yn 2003, yr un pryd a'i gŵr, y canwr ac addysgwr Edward Morus Jones

Yn ei fideo ym mis Mai a gafodd ei gyhoeddi ar y cyfryngau cymdeithasol yn cadarnhau ei fod yn bwriadu ymgeisio i arwain Plaid Cymru, roedd Rhun ap Iorwerth yn awyddus i dynnu sylw at y ffaith iddo gael ei eni yng nghymoedd y de, fel arwydd mae'n debyg ei fod yn arweinydd allai bontio Cymru.

Ganed ef yn Nhon-teg, Rhondda Cynon Taf, a chafodd ei fagu ym Meirionnydd am gyfnod byr ac yna Ynys Môn.

Astudiodd wleidyddiaeth a Chymraeg ym Mhrifysgol Caerdydd, gan raddio yn 1993.

Bu hefyd, yn y cyfnod yn pontio ysgol a choleg, yn canu a chwarae'r gitâr mewn band Cymraeg byrhoedlog o'r enw 69 - enw a ddewiswyd mae'n debyg i nodi gwrthwynebiad i goroni Charles yn dywysog Cymru.

Cyn dod yn wleidydd, ac ar ôl astudio gwleidyddion yn y coleg, treuliodd tua dau ddegawd yn adrodd arnynt.

Rhun ap Iorwerth yn cyflwyno Newyddion S4C yn 2009

Ymunodd â BBC Cymru ym 1994, a bu'n ohebydd adnabyddus yng Nghymru gan adrodd ar ddigwyddiadau gwleidyddol yn San Steffan a Bae Caerdydd ar deledu a radio.

Bu'n gyflwynydd ar raglenni Post Cyntaf a Dau o'r Bae ar Radio Cymru, ac ar Newyddion S4C, ynghyd â rhaglenni Saesneg y BBC fel The Politics Show Wales a Dragon's Eye.

Mewn corwynt gwleidyddol cyn isetholiad Ynys Môn yn 2013, rhoddodd y gorau i weithio i'r BBC yn sydyn ac fe gafodd enwebiad Plaid Cymru i fod yn ymgeisydd.

Roedd y sedd yn wag yn dilyn penderfyniad gan gyn-arweinydd y blaid Ieuan Wyn Jones i adael siambr y Senedd i arwain parc gwyddoniaeth newydd M-SParc.

O ystyried ei rôl ddiduedd flaenorol gyda BBC Cymru, fe wnaeth y cam dramatig ysgogi cwestiynau gan reolwyr y gorfforaeth.

Wedi ennill yr isetholiad yn argyhoeddiadol, buan iawn y dechreuodd y dyfalu a oedd wyneb newydd Bae Caerdydd â'i fryd ar arwain Plaid Cymru rhyw ddydd.

Daeth ei gyfle cyntaf bum mlynedd yn ddiweddarach, yn 2018, pan chwyrliodd sibrydion am heriau posibl i arweinyddiaeth Leanne Wood, pan oedd rhai o fewn eu rhengoedd yn teimlo bod y blaid mewn rhigol.

Mewn cyfweliad teledu, dywedodd Ms Wood y byddai'n croesawu her.

Lansiodd Adam Price a Rhun ap Iorwerth eu hymgyrchoedd ar yr un diwrnod, ac yn y pendraw cafodd Adam Price 49.7% o'r pleidleisiau, Rhun ap Iorwerth 28% a Leanne Wood 22.3%.

Ar wahân i Adam Price, Rhun ap Iorwerth fu'n wleidydd mwyaf proffil uchel y blaid yn y blynyddoedd diwethaf, fel un o'i dau ddirprwy arweinydd a llefarydd y blaid ar iechyd yn ystod y pandemig.

Rhun ap Iorwerth yn datgan ei gais am yr arweinyddiaeth yn 2018

Bu'n feirniad cyson o record Llywodraeth Cymru ar fwrdd iechyd cythryblus Betsi Cadwaladr, gan alw am ddiswyddo'r gweinidog iechyd Eluned Morgan.

Fe wnaeth hefyd gyhuddo'r Prif Weinidog Mark Drakeford o gael ei "fychanu" pan eglurodd arweinydd Llafur Cymru mewn llythyr sylwadau yr oedd wedi'u gwneud yn y Senedd am y bwrdd iechyd.

Roedd yn ymddangos bod datganiad Rhun ap Iorwerth yn creu awyrgylch oeraidd rhwng Adam Price a Mark Drakeford yn ddiweddarach yr un diwrnod ym mis Ebrill, pan ymwelodd y ddau arweinydd ag ysgol gyda'i gilydd, fel rhan o gytundeb cydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru.

• Disgwyl i Rhun ap Iorwerth arwain Plaid Cymru

• Adam Price: Beth aeth o'i le?

• Betsi: Drakeford wedi cael ei fychanu, yn ôl Plaid

Yn haf y llynedd, cyhoeddodd ei fwriad i redeg i fod yn AS Ynys Môn yn San Steffan.

Ond pan roddodd Adam Price y gorau iddi ym mis Mai, yn dilyn adolygiad a ddaeth i'r casgliad bod yna ddiwylliant o "aflonyddu, bwlio a misogynistiaeth" o fewn y blaid, roedd llawer yn y blaid yn credu mai ef oedd yr AS amlwg i arwain.

Yn gymaint felly, doedd dim cystadleuaeth arweinyddiaeth, ac mae Rhun ap Iorwerth wedi cymryd yr awenau yn 50 oed.

Sut olwg fydd ar ei arweinyddiaeth?

Nid ydym wedi clywed llawer o ymrwymiadau polisi ganddo hyd yn hyn, ar wahân i ailadrodd yn fras safbwynt presennol y blaid ar bethau.

Nid yw wedi amlinellu ei fwriad yn y ffordd y byddai disgwyl iddo pe bai wedi wynebu her am yr arweinyddiaeth.

Does neb yn disgwyl iddo rwygo'r cytundeb cydweithredu â gweinidogion Llafur, a chyda hynny y cynllun am Senedd fwy a pholisïau eraill y bydd Plaid Cymru yn cyfeirio atynt fel cyflawniadau wrth ymgyrchu.

Daw Rhun ap Iorwerth yn arweinydd Plaid Cymru ddegawd ar ôl newid o newyddiaduraeth i wleidyddiaeth

Gofynnwch i unrhyw gefnogwr Rhun ap Iorwerth pam y gwnaethon nhw ei gefnogi ac mae'n debyg y byddan nhw'n dweud "sgiliau cyfathrebu" - ei allu i gyfleu ei neges yn effeithiol yn y ddwy iaith.

Bydd angen iddo fod yn effro i anghenion a phryderon gwleidyddion Plaid Cymru, staff a'r aelodaeth ehangach.

Bydd mynd i'r afael â'r materion diwylliannol a ddaeth â chyfnod Adam Price wrth y llyw i ben yn brawf o'r diwrnod cyntaf ac, o bosibl, drwy gydol ei arweinyddiaeth.

Gyda chyfanswm y seddi Cymreig yn San Steffan yn gostwng o 40 i 32, a'r blaid yn y drydydd safle y tu ôl i'r Ceidwadwyr yn Senedd Cymru, bydd angen uno a harneisio holl dalentau'r blaid fach os am wneud argraff fawr yn y ddau etholiad nesaf.