Y Fari Lwyd a'r Hen Galan

Mae geirfa ar ddiwedd yr erthygl i bobl sy'n dysgu Cymraeg.

Mae grŵp Dawnswyr Twrch Trwyth wedi bod yn tywys Y Fari Lwyd o amgylch Caerdydd i ddathlu'r Hen Galan.

Mae'r Hen Galan yn cael ei ddathlu bythefnos ar ôl y flwyddyn newydd fodern, ar 12 neu 13 o Ionawr, yn dibynnu ar yr ardal.

Gwyliwch y fideo i weld Dewi Rhisiart yn sgwrsio am yr hen draddodiad.

Mwy am Y Fari Lwyd

Tywys Y Fari Lwyd

Mae'r rhan fwyaf o bobl yn dymuno blwyddyn newydd dda ar 1 Ionawr.

Ond cyn 1752 a chyn i bobl ddilyn y calendr Gregori, roedd pobl yng Nghymru'n dathlu'r flwyddyn newydd ar 13 Ionawr.

Heddiw, mae rhai ardaloedd yng Nghymru fel Cwm Gwaun yn Sir Benfro a Llangynwyd ym Morgannwg yn parhau i ddathlu'r Hen Galan ar 13 Ionawr.

Byddai pobl yn mynd o gwmpas tai'r ardal yn canu er mwyn hel calennig, sef arian neu rodd.

Dyma pam fod llawer o noseithiau canu Plygain yn digwydd ar ddechrau Ionawr o hyd. Maen nhw'n arwain at yr Hen Galan.

Rhan arall o ddathlu'r Hen Galan oedd y Fari Lwyd, sef penglog ceffyl gyda rhubanau lliwgar.

Roedd y penglog yn cael ei roi ar bolyn ac roedd person o dan lliain yn agor a chau'r geg.

Byddai'r Fari Lwyd yn cael ei thywys o gwmpas tai'r ardal a'r dafarn leol.

Yna, roedd rhaid gofyn am wahoddiad i ddod i mewn wrth ganu penillion.

Byddai perchennog y tŷ yn penderfynu agor y drws neu beidio. Roedd yn anlwcus gwrthod mynediad i'r Fari Lwyd.

Yn y tŷ wedyn byddai'r grŵp yn diddanu'r teulu ac yn derbyn bwyd a diod.

Hen Galan hapus i chi!

Dathlu'r Hen Galan yng Nghwm Gwaun yn 1961

Geirfa

tywys - to lead

pythefnos - fortnight

dibynnu - depending

traddodiad - tradition

parhau - to continue

canu Plygain - Plygain singing

arwain - to lead

penglog ceffyl - horse skull

rhubanau - ribbons

lliain - sheet

dafarn leol - local pub

gwahoddiad - invitation

penillion - verses

anlwcus - unlucky

mynediad - entrance

diddanu - entertain

derbyn - recieve